Urmiye Şəhərində Heyvanlarla ilgili işlədilən Türkcə yerlı sözlər
Yəhər – Özəngi – Yəhərin Qaşi – Qoyruq Altı – Qarın Altı – Mamız(Məhmiz) – Cilov – palan – Qoşqun – Örkən – milçəkdan(Gözün Dörük) – Noxta – Törba – təvlə Mixi
Atqılı = Atın Qoyruğunun Tükü . Atqılıdan Ələk toxunar.
Atda olmaq = Atın Cütləşmə zamani
Aralıq = yükün arasında qoyulan artıq şey
Eşələnmək = toyuğun dırnaqlarila yerı deşməsi
Əvələnmək = Eşşəyin yumuşaq torpaq üstündə yatmasi
Buğaz olmaq = Malın boylu olmasi
Buğaya gəlmək = inəkin cütləşmə zamani
Pıslaşmaq = toyuğun yerə çöküb xoruz atılmasına icazə verməsi
Fışqıraq çalmaq = yekanda at və ya Eşşəkin suvaranda özəl bir ahəng çalarlar.
Qoça / təkəyə Gəlmək = Qoyun ya geçinin erkəyə gələn vaxti
Geçi Qılı = Qəzil
Gəvşəmək = çeynəmək
Kürk yatmaq = Toyuğun yumurta üstündə yatmaq və cücə çıxarmay ahazir olamsi
Mirrova Gəlnək = pişiyin cütləşmə zamani
Heyvanlar Sayırısı
Pey olmaq = Eşşək və Atın bir tür Sayırısı
Çərləmək = Eşşək və ata soyuq dəymək
Çömbəlmə = bir Tür toyuq Sayırısı. Toyuq yerə yapişib və hərəkət etməz.
Ağaranti
Ağız = pişirib və yeyilər. Üç – dört günədək bizova və ya balağa verilsə sayırı tutar.
Eyran aşı = bişirəndə bulanilamsi çürüyər
Bərkə Qatıq = Torba Qatığı
Torba Qatığı = Torbadan sözülmüş qatıq
Sözmə Qatıq = Bərk Qatıq – suyu sözülmüş qatıq
Şor = Eyran Qaynayıb, çörüdülüb, sözülsə şor olur.
Qatıq = Yuğurt
Qərə Qurut
Qurut = Zərdab
Qəymaq = Süd pişdikdən sonra 24 saat Saxlayıb, üzü yığıla Qəymaq olur.
Kala Süd = Əvvəl Süd
Küpə şor = Torba Qatığı bir Gün kül arasında saxlanılsa küpə şoru olur. Küpə şoruna bir az da kərə vurulsa çox yeməli olur.
Lor = Çörümüş süd sözülsə Lor olur.
Çörəklər
Arpa Çörəyi = Bununda yanlız Əlçörəyisi çıxar, Qarnı köpürdər – qaılçıqları da bəzən Buğazı incidər.
Ərdək = Balaca lülələnib Xəmirlə yağ və sarıkük və ... qatılıb, yağ içində bişirilir.
Əl çörəyi = Girdə və kiçik çörək
Tap tapan = Əl çörəyindən bir az iri. Lavaşdan qalın və sadə olur. Ona heç zad vurmazlar.
Cad = Darı çörəyi . çətinliklə buğazdan gedər. Bahalıq illərində yeyilirdi.
Sac çörəyi = Sac üstündə bişirilən çörək
Sütlü kökə(çöçə) = üzünə süd vurulmuş kökə
Fətir = xəmiri yetişməmiş yayılan çörək. Çöldə çox bişirilir.
Lavaş = Nazik və böyük açılmış çörək
Məkə çörəyi = içi çox ağ olur, dadı şirinə çalar və lavaşı çıxmaz. Bahalıq illərində yeyilər.
Küt = təndirin soyuqluğunda bir səbəbə görə təndirdən qopub od, kül içində bişən, şəkli bəlli olmayan çörək.
Kökə = girdə Qalın çörək, Əl çörəyi
Köməş(köməc) = indiki keyk deyilən kömacdan bişirilir xəmirini sarı küklə, yağ və ... vurarlar.
Yağlı kökə = üzünə və xəmirinə yağ vurulmuş kökə
Davarla ilgilə sözcüklər
Öd = Davarin Su kisəsi, öd kisəsi
Qurd Yeməz = Boynun Başa yapişan yerındə olan yumuru və çox bərk Sümük
Qovluq = Südük kisəsi, sidik
Sözcüklər:
Sayırı = xəstəlik
BağırSaq = Qızıl Bağırsaq) yem borusu), Acı Bağırsaq – Yoğun Bağırsaq – şirin Bağırsaq Yeyilər.
Gəlin Boğan = Bir Tür Qığırdaqdır(Cartilage).
Yuxuluq = Davarin ən yeməli və incə ətidir.
It(Köpək)
Qancıq = Dişi it
Köpək = it – normal biçimdə ərkək it
Küçük = it balasi
Külə it = Quyruqsuz – Quyruğu kəsilmiş it
Qərə Mal
AğTük = Qoyun Türü
Öküz
Inək
Iki diş = üç diş ... ildə bir diş çixartdiğina Görə belə də deyilir.
Balax = Camış balasi
Buğa = Cavan Öküz. Xədım olmasa Saxlamaq olamz
Bir Diş= iki illik
Bizov = Öküz Balasi
Camış = Gamış(Dişi)
Xadım = Börülmüş Kəl
Xədim = Börülmüş Axta Ölmüş öküz
Dana = Bir yaşı Tam olub iki Yaşa Girmiş bizov
Deylağ = Dəvə Balası
Dəvə = Elatalrda Saxlayarlar
Düyə = iki yaşa girmiş dişi Biovu – ilkə dəfə Buğaz olan inək.
Qərətük = Geçi Türü
QərəMal = bir Tür Öküz
Kəl = ərkək Camış
Kəlçə = iki yaşa girmiş Ərkək Balax
Köşşək = Dəvə Balası
Göncə = Börülmüş Buğa (Gənc Öküz). Cöngə
Maya = Dişi Dəvə
Nər = Ərkək Dəvə
Yəvərə = iki yaşa Girmiş Camış
Davar
Öyəş (Öyəc) = Börülüb , Axta olmuş Qoç (Qoyun)
Iki Yaşar = üçü Yaşar ... Qoyunun üstdə Dişi olamz. Altda isə hər il iki dişi Qabaq Dişlərinin Çevrəsində Çixardar iki yaşar (şişək) iki Diş – üç Yaşar (dörd diş)... Çixartmiş olur.
Toxlu = Bir Yaşı Qortarib, iki Yaşa girmiş Ərkək Quzu
Dört Yaşar= Dört Yaşlı Qoyun. Davar Saxlayanlar bundan Artıq Qoyunu Saxlamazlar buna Görə ki Qoca Sayılar.
Şişək = iki Yaşa Girmiş Qozu (Bəzən Ərkək Şişək və dişi Şişək Deyilir)
Qoç = Ərkək qoyun
Quzu = Qoyun Balası
Qısır Əmər = Nəbəsi Doğmadığına Görə Ananı əməm şişək
Gəzyarma = Üç Yaşa Girmiş Qoyun
Azman = Altı Yaşa Girmiş Geçi
Ovlax = Geçi Balası
Təkə = Ərkək Geçı
Çəpiş = iki Yaşa Girmiş Ovlax
Dübür = Börülmüş . Təkə(üç Yaşlı?)
Dizman = Yeedi Yaşa Girmiş Geçı (Ərkək)
Səbir = dörd Yaşlı Börülmüş Təkə
Eşşək
Çal Eşşək = dərisi Ağ, Göy, qərə Xalları olan Ulağ
Supa = iki Yaşa Girmiş Qoduq
Şam ulağı = Misri ulağ kimidir
Qancıq Eşşək = Dişi ulağ (Maçada Deyilir)
Qoduq = Ulağ Balası
Qızıl Ulağ = Tükləri qəhvəyi və Sarı və dərisi Qər Qəhvəyi olan Ulağ
Qısırəmər = Anasını Əmən Supa (iki yaşlı Qoduq)
Misri Ulağ = Uca və Güclü irqdan olan bir Tür ulağ
Yarım Tay = üç Yaşa Girməmiş Ulağ
Yük Lük = Dörd Yaşa Girməmiş Ulağ
At
Iki Minik = Dörd Yaşl girmiş At
Bir minik = Üç Yaşa girmiş At
Day (Daylağ - Dayça) At Balası
Səmənd = Rəngi çox sarı olan At
Kəhər = Sarı Qırmızı çalan At
Maydan = Dişi At
Toyuq
Beçə = Ərkək Cücə
Papıllı Toyuq = Çıl Toyuq – Lümə Toyuq
Cücə = Fərik – Dişi Cücə (gənc Toyuq)
Xoruz
Ları = xoruz Savaşdirmaq üçün bir yaxşı Tür xoruz
Qaynaq: El dili Ədəbiyyatı 4-Cü Sayı
Ərəb Əlifbasindan Latincə çeviən Urmulu Umid
Çalışmışam ki Yazıda Ərəb və başqa dildə olan sözləri Türkcəmizdə olan Sözlərlə dəyişəm
Yəhər – Özəngi – Yəhərin Qaşi – Qoyruq Altı – Qarın Altı – Mamız(Məhmiz) – Cilov – palan – Qoşqun – Örkən – milçəkdan(Gözün Dörük) – Noxta – Törba – təvlə Mixi
Atqılı = Atın Qoyruğunun Tükü . Atqılıdan Ələk toxunar.
Atda olmaq = Atın Cütləşmə zamani
Aralıq = yükün arasında qoyulan artıq şey
Eşələnmək = toyuğun dırnaqlarila yerı deşməsi
Əvələnmək = Eşşəyin yumuşaq torpaq üstündə yatmasi
Buğaz olmaq = Malın boylu olmasi
Buğaya gəlmək = inəkin cütləşmə zamani
Pıslaşmaq = toyuğun yerə çöküb xoruz atılmasına icazə verməsi
Fışqıraq çalmaq = yekanda at və ya Eşşəkin suvaranda özəl bir ahəng çalarlar.
Qoça / təkəyə Gəlmək = Qoyun ya geçinin erkəyə gələn vaxti
Geçi Qılı = Qəzil
Gəvşəmək = çeynəmək
Kürk yatmaq = Toyuğun yumurta üstündə yatmaq və cücə çıxarmay ahazir olamsi
Mirrova Gəlnək = pişiyin cütləşmə zamani
Heyvanlar Sayırısı
Pey olmaq = Eşşək və Atın bir tür Sayırısı
Çərləmək = Eşşək və ata soyuq dəymək
Çömbəlmə = bir Tür toyuq Sayırısı. Toyuq yerə yapişib və hərəkət etməz.
Ağaranti
Ağız = pişirib və yeyilər. Üç – dört günədək bizova və ya balağa verilsə sayırı tutar.
Eyran aşı = bişirəndə bulanilamsi çürüyər
Bərkə Qatıq = Torba Qatığı
Torba Qatığı = Torbadan sözülmüş qatıq
Sözmə Qatıq = Bərk Qatıq – suyu sözülmüş qatıq
Şor = Eyran Qaynayıb, çörüdülüb, sözülsə şor olur.
Qatıq = Yuğurt
Qərə Qurut
Qurut = Zərdab
Qəymaq = Süd pişdikdən sonra 24 saat Saxlayıb, üzü yığıla Qəymaq olur.
Kala Süd = Əvvəl Süd
Küpə şor = Torba Qatığı bir Gün kül arasında saxlanılsa küpə şoru olur. Küpə şoruna bir az da kərə vurulsa çox yeməli olur.
Lor = Çörümüş süd sözülsə Lor olur.
Çörəklər
Arpa Çörəyi = Bununda yanlız Əlçörəyisi çıxar, Qarnı köpürdər – qaılçıqları da bəzən Buğazı incidər.
Ərdək = Balaca lülələnib Xəmirlə yağ və sarıkük və ... qatılıb, yağ içində bişirilir.
Əl çörəyi = Girdə və kiçik çörək
Tap tapan = Əl çörəyindən bir az iri. Lavaşdan qalın və sadə olur. Ona heç zad vurmazlar.
Cad = Darı çörəyi . çətinliklə buğazdan gedər. Bahalıq illərində yeyilirdi.
Sac çörəyi = Sac üstündə bişirilən çörək
Sütlü kökə(çöçə) = üzünə süd vurulmuş kökə
Fətir = xəmiri yetişməmiş yayılan çörək. Çöldə çox bişirilir.
Lavaş = Nazik və böyük açılmış çörək
Məkə çörəyi = içi çox ağ olur, dadı şirinə çalar və lavaşı çıxmaz. Bahalıq illərində yeyilər.
Küt = təndirin soyuqluğunda bir səbəbə görə təndirdən qopub od, kül içində bişən, şəkli bəlli olmayan çörək.
Kökə = girdə Qalın çörək, Əl çörəyi
Köməş(köməc) = indiki keyk deyilən kömacdan bişirilir xəmirini sarı küklə, yağ və ... vurarlar.
Yağlı kökə = üzünə və xəmirinə yağ vurulmuş kökə
Davarla ilgilə sözcüklər
Öd = Davarin Su kisəsi, öd kisəsi
Qurd Yeməz = Boynun Başa yapişan yerındə olan yumuru və çox bərk Sümük
Qovluq = Südük kisəsi, sidik
Sözcüklər:
Sayırı = xəstəlik
BağırSaq = Qızıl Bağırsaq) yem borusu), Acı Bağırsaq – Yoğun Bağırsaq – şirin Bağırsaq Yeyilər.
Gəlin Boğan = Bir Tür Qığırdaqdır(Cartilage).
Yuxuluq = Davarin ən yeməli və incə ətidir.
It(Köpək)
Qancıq = Dişi it
Köpək = it – normal biçimdə ərkək it
Küçük = it balasi
Külə it = Quyruqsuz – Quyruğu kəsilmiş it
Qərə Mal
AğTük = Qoyun Türü
Öküz
Inək
Iki diş = üç diş ... ildə bir diş çixartdiğina Görə belə də deyilir.
Balax = Camış balasi
Buğa = Cavan Öküz. Xədım olmasa Saxlamaq olamz
Bir Diş= iki illik
Bizov = Öküz Balasi
Camış = Gamış(Dişi)
Xadım = Börülmüş Kəl
Xədim = Börülmüş Axta Ölmüş öküz
Dana = Bir yaşı Tam olub iki Yaşa Girmiş bizov
Deylağ = Dəvə Balası
Dəvə = Elatalrda Saxlayarlar
Düyə = iki yaşa girmiş dişi Biovu – ilkə dəfə Buğaz olan inək.
Qərətük = Geçi Türü
QərəMal = bir Tür Öküz
Kəl = ərkək Camış
Kəlçə = iki yaşa girmiş Ərkək Balax
Köşşək = Dəvə Balası
Göncə = Börülmüş Buğa (Gənc Öküz). Cöngə
Maya = Dişi Dəvə
Nər = Ərkək Dəvə
Yəvərə = iki yaşa Girmiş Camış
Davar
Öyəş (Öyəc) = Börülüb , Axta olmuş Qoç (Qoyun)
Iki Yaşar = üçü Yaşar ... Qoyunun üstdə Dişi olamz. Altda isə hər il iki dişi Qabaq Dişlərinin Çevrəsində Çixardar iki yaşar (şişək) iki Diş – üç Yaşar (dörd diş)... Çixartmiş olur.
Toxlu = Bir Yaşı Qortarib, iki Yaşa girmiş Ərkək Quzu
Dört Yaşar= Dört Yaşlı Qoyun. Davar Saxlayanlar bundan Artıq Qoyunu Saxlamazlar buna Görə ki Qoca Sayılar.
Şişək = iki Yaşa Girmiş Qozu (Bəzən Ərkək Şişək və dişi Şişək Deyilir)
Qoç = Ərkək qoyun
Quzu = Qoyun Balası
Qısır Əmər = Nəbəsi Doğmadığına Görə Ananı əməm şişək
Gəzyarma = Üç Yaşa Girmiş Qoyun
Azman = Altı Yaşa Girmiş Geçi
Ovlax = Geçi Balası
Təkə = Ərkək Geçı
Çəpiş = iki Yaşa Girmiş Ovlax
Dübür = Börülmüş . Təkə(üç Yaşlı?)
Dizman = Yeedi Yaşa Girmiş Geçı (Ərkək)
Səbir = dörd Yaşlı Börülmüş Təkə
Eşşək
Çal Eşşək = dərisi Ağ, Göy, qərə Xalları olan Ulağ
Supa = iki Yaşa Girmiş Qoduq
Şam ulağı = Misri ulağ kimidir
Qancıq Eşşək = Dişi ulağ (Maçada Deyilir)
Qoduq = Ulağ Balası
Qızıl Ulağ = Tükləri qəhvəyi və Sarı və dərisi Qər Qəhvəyi olan Ulağ
Qısırəmər = Anasını Əmən Supa (iki yaşlı Qoduq)
Misri Ulağ = Uca və Güclü irqdan olan bir Tür ulağ
Yarım Tay = üç Yaşa Girməmiş Ulağ
Yük Lük = Dörd Yaşa Girməmiş Ulağ
At
Iki Minik = Dörd Yaşl girmiş At
Bir minik = Üç Yaşa girmiş At
Day (Daylağ - Dayça) At Balası
Səmənd = Rəngi çox sarı olan At
Kəhər = Sarı Qırmızı çalan At
Maydan = Dişi At
Toyuq
Beçə = Ərkək Cücə
Papıllı Toyuq = Çıl Toyuq – Lümə Toyuq
Cücə = Fərik – Dişi Cücə (gənc Toyuq)
Xoruz
Ları = xoruz Savaşdirmaq üçün bir yaxşı Tür xoruz
Qaynaq: El dili Ədəbiyyatı 4-Cü Sayı
Ərəb Əlifbasindan Latincə çeviən Urmulu Umid
Çalışmışam ki Yazıda Ərəb və başqa dildə olan sözləri Türkcəmizdə olan Sözlərlə dəyişəm
