اۇمۇد اۇرمۇلۇ
اۇلۇسلاشما سۆرهجینده دیلین و ادبیاتین بؤیۆک رۏلۇ واردیر، ادبیات دیلله یاپیلیر. تۆرک ادبیاتی دئدیییمیز زامان تۆرک دیلییله یاپیلان ادبیات آغلا گلیر. فارس ادبیاتی ایسه فارس دیلییله یاپیلان ادبیاتدیر.
آزربایجان و تۆرکلرین یۏغۇن اۏلاراق یاشادیغی و وطن آنلامینی یۇکلهدییی جۏغرافیا، تۆرک اینسانی، تۆرک تۏپلۇمۇنۇ، اؤرنهیین فارسجا ایله آنلاتماق، منجه تۆرک ادبیاتینا گیرمز و گیرمهمهلی. بۇ اۆرۆنلر، آنجاق، فارس ادبیاتی چرچئوهسینده دیرلندیریلیر. تۆرک وطنینی، تۆرک اینسانینی، تۆرک تۏپلۇمۇنۇ، اینگیلیزجه ویا باشقا دیللرده ده آنلاتابیلرسینیز. بۇنلار دا تۆرک ادبیاتینا گیریلمز. تۆرک ادبیاتی، آنجاق تۆرک دیلی ایله یاپیلابیلر. سؤز اۏیۇنلاری، سؤزجۆکلرین گؤزللشدیریلمهسی آنجاق دیل ایله، بۇرادا تۆرکجه ایله گرچکلشر. اؤرنهیین، تۆرکجه آنلاتیلان بیر گۆلمجه، فارسجا ایفاده ائدیلدییی زامان عئینی دادی وئرمهمکدهدیر. چۆنکۆ سؤز اۏیۇنلاری آنجاق، تۆرکجه آنلاتیمدا یئر آلماقدادیر. فارسجا چئویریسییله، آنلامدا، چۏخجا دئییشیکلیک یاشانماقدادیر. سؤزجۆکلرین گؤزللشمهسی، آنجاق دیل ایله، بۇرادا تۆرکجه ایله اۏلاناقلی اۏلماقدادیر.
آنجاق، بیر فرانسیزین، بیر رۇسۇن، رۏمانلاری، نئجه تۆرکجهیه چئوریلیرسه، فارسجا یازان تۆرکلرین پیتیکلری ده تۆرکجهیه چئوریلهبیلر. بۇنلار چئویری اۇلامیندا دیرلندیرمک گرهکیر. اۇلۇسلاشما سۆرهجینده، چئویری چالیشمالارینین دا رۏلۇ بؤیۆکدۆر. تۆرکجه یازیلان یاپیدلارین فارسجایا چئویریلمهلری ده آچیقدیر.
تۆرکلری، تۆرک وطنینی، تۆرک تۏپلۇمۇنۇ، فارس دیلییله آنلاتان، یازان، قۏشارلارین، رۏمانچیلارین، یازارلارین دۇرمۇنۇن ایرهدهلنمهسی بۇ باخیمدان اؤنملیدیر. بۇ یازارلارین، رۏمانچیلارین، قۏشارلارین اۆرۆنلری، آنجاق فارس ادبیاتی ایچینده یئر آلار. بۇ اۆرۆنلرین، فارس ادبیاتی ایچینده دیرلندیریلیب دیرلندیریلمهیهجهیی، اؤرنهیین بیر سئچکییه(آنتۏلۏژی) آلینیب آلینمایاجاقلاری، "فارس رۏمان سئچکیسی"، "فارس قۏشۏغۇ سئچکیسی" کیمی سئچکیلره آلینیب آلینمایاجاقلاری ادبی اۏلماقدان چۏخ سیاسی بیر قۏنۇدۇر. تۆرک اؤزگۆرلۆک مۆجادیلهسینه یۏغۇن دستک وئرن، تۆرکلری، تۆرک تۏپلۇمۇنۇ، تۆرک وطنینی آنلاتان، آنجاق بۇنلاری فارس دیلییله گرچکلشدیرن بیر تۆرک یازارا، بۇگۆنکۆ سیاسال اۏرتامدا، "فارس رۏمانی سئچکیسی"، "فارس قۏشۇغۇ سئچکیسی"، "فارس اؤیکۆ سئچکیسی" کیمی سئچکیلرده، یئر وئریلمهیهبیلر. بۇ، ادبی اۏلماقدان چۏخ ائگهمن گرۇپۇن سیاسال تۇتۇمۇنا باغلیدیر. تۆرک یازارین بۇ تۇتۇمۇ فارس یایینچی طرفیندن خۏش قارشیلانمایابیلر. بۇ فارس یایینچینین تۆرک قارشیدلیغییلا ایلگیلیدیر. آنجاق، داها ایلهریکی بیر آشامادا، تۆرک سۏرۇنۇ حل اۏلما یۏلۇنا گیرینجه، گرگینلیکلر یۇمۇشایینجا، فارس یایینچینین بۇ تۇتۇمۇندا اۏلۇملۇ دئییشیکلیکلر اۏلابیلر.
تۆرکلری، تۆرک وطنینی، تۆرک تۏپلۇمۇنۇ اینگیلیزجه، فرانسیزجا، فارسجا آنلاتان اینگیلیزین، فرانسیزین، فارسین تۇتۇمۇیلا، تۆرک یازارین تۇتۇمۇنۇن بیر فرقلیلیک ایچهردییی سؤیلهنهبیلر. آنجاق بۇ فرق اهن باشدا دیلده اۏلمالیدیر. اینگیلیزین اینگیلیزجه، فرانسیزین فرانسیزجا، فارسین فارسجا آنلاتماسی دۏغالدیر. تۆرک یازارین تۆرکجه دئییل فارسجا یازماسیندا جیددی بیر سۏرۇن واردیر. بنزشدیرمه سۆرهجینه البته قارشی اۏلماق گرهکیر. بنزشمهیه قارشی اۏلمانین اهن گۆجلۆ یۏلۇ ایسه، قرارلی بیر بیچیمده تۆرکجهیی قۇللانماقدیر. بۇرادا، تیجاری قایغیلارلا دئییل اۇلۇسال قایغیلارلا حرکت ائتمک اؤنملی اۏلمالیدیر. تۆرکجهیی دۏغرۇ دانیشماق، دۏغرۇ یازماق قۇشقۇسۇز چۏخ اؤنلمیدیر.
بۇگۆن، برزیلیا دیشیندا بۆتۆن لاتین آمریکا اؤلکهلرینده، ایسپانیۏلجا دانیشیلماقدادیر، یازیلماقدادیر. برزیلیادا پۏرتغالجا قۇللانیلماقدادیر. آنجاق بۇنلارا راغمن مکزیکا ادبیاتیندان، ونزۇئلا ادبیاتیندان، آرژانتین ادبیاتیندان و ... سؤز ائدیلمکدهدیر. ایسپانیۏل ادبیاتیندان دئییل، مکزیکا، شیلی، آرژانتین، کۏلۏمبیا ادبیاتیندان سؤز ائدیلمکدهدیر. آنجاق تۆرکلرین فارسجایی قۇللانمالارییلا، لاتین آمریکالیلارین ایسپانیۏلجایی، پۏرتغالجایی قۇللانمالاری آراسیندا چۏخ بؤیۆک فرق واردیر. 18. یۆزایلین سۏنۇندا، 19. یۆزایلین ایلک ایللرینده، لاتین آمریکادا، ایسپانیۏللارا قارشی اۇلۇسال قۇرتۇلۇش مۆجادیلهسی یاپانلار گینه ایسپانیۏللاردی. 16. یۆزایلین سۏنلاریندان باشلایاراق، یانی آمریکانین کشفائدیلمهسیندن باشلایاراق لاتین آمریکایا کؤچ ائتمیش، ایسپانیۏللار و پۏرتغاللاردی. اۏنلار اۏرادا، گئدرک چۏخالمیشلار، ایسپانیایا، پۏرتغالا قارشی باغیمسیز دئولت قۇرما گرهیینی حیسائتمیشلر، بۇ یۏلدا مۆجادیلهیه باشلامیشلار. سیمۏن بۏلیوارین(1830-1783)، خۏزه مارتینین(1895-1853) مۆجادیلهسینی بۇ چرچئوهده دیرلندیرمک گرهکیر. اؤرنهیین، سیمۏن بۏلیوار دؤنهمینده، ونزۇئلا، اکوادۏر، کۏلۏمبیا، پاناما، پرۇ، بۏلیویا بیر بۆتۆندۆ. گئدرک بۇ اؤلکهلر آیری آیری دئولتلر اۏلاراق هؤرگۆتلندیلر. اؤرنهیین گۆنئی آفریقادا دا، اینگیلیز یؤنهتیمینه قارشی، گۆنئی آفریقایا، اینگیلیزلردن داها اؤنجه یئرلشن هۏللندلیلر، آفریقانلارا قارشی چیخمیشدی.
بۇرادا، ایسپانیۏلجا، پۏرتغالجا قۇللانیلماسینا راغمن، ایسپانیۏلجا ویا پۏرتغال ادبیاتیندان دئییل، ونزۇئلا ادبیاتیندان، مکزیکا، کۏلۏمبیا ادبیاتیندان، آرژانتین ادبیاتیندان و ... سؤز ائدیلمکدهدیر. ونزۇئلایا، مکزیکایا، آرژانتینه، برزیلیایا ایلیشگین رنگلر، فۏرملار، ایسپانیۏلجایلا، ایفاده ائدیلمکدهدیر. بۇ، تۆرکلرین فارسجا دانیشمالاریندا، یازمالاریندان چۏخ فرقلی بیر دۇرۇمدۇر. ایسپانیۏللارین، پۏرتغاللارین، اۏرایا کؤچلرین باشلایاراق یئرلیلرین قیلیچدان کئچیرمهلری، آستک، اینکا، مایا اۇیقارلیقلارینین ییخمالاری، وارسیللیقلارینی یاغما ائتمهلری آورۇپایا داشیمالاری آیری بیر قۏنۇدۇر. بۇگۆن لاتین آمریکادا، ایسپانیۏلجانین، پۏرتغالجانین تۇغرالی دیل اۏلماسی یانیندا، یئرلی دیللر ده جانلانمایا باشلامیشدیر.
ادبیات، دۇیقۇلارین، دۆشۆنجهلرین، خیاللاری آنلاتیمییلا اۏلۇشۇر. دیلین گؤزهللشدیرهرک قۇللانیلماسی وازکئچیلمز بیر دۇرۇمدۇر. اۇلۇسلاشما سۆرهجینده، بۇ دیلله یایلان قۏشۇقلارین، ماهنیلارین، بیلمهجهلرین، آتاسؤزلرینین، میتۏلۏژیک یاپیدلارین، اؤیکۇلارین و ... یازیلمالاری چۏخ اؤنملیدیر. بۇنلار، اۇلۇسلاشما سۆرهجینی، سۆرعتلندیرن، یاییقینلاشدیران، درینلشدیرن بیر ائتگی یارادماقدادیر.
آنادیلی بیلینجی
ایران دئولتینین، تۆرکلر قۏنۇسۇنداکی تهمهل سیاستی بنزشدیرمهدیر. تۆرکلرین فارسلیق و اۏنۇن تاخما آدی اۏلان ایرانلیلیغا بنزشدیرمهدیر. ایران دئولتی بۇ قۏنۇدا، ماددی – معنوی هر طۆرلۆ اؤنلمی آلمیش یۆرۆرلۆیه قۏیمۇشدۇر. زۏرا دایالی، ریضایا دایالی سیاستلر ده اۇیقۇلانماقدادیر. بۇ سیاستین یئر یئر باشارییا اۇلاشدیغی دا آچیقدیر.
بۇنا راغمن فرقلی بیر سۆرهج یاشاندیغی دا گؤرۆلمکدهدیر. بنزشمیش، تۆرکجه بیلمهین اینسانلارین دا، تۆرکلردن، تۆرک کیملییی، تۆرک ادبیاتی، تۆرک وطنی و ... سۏرۇنلاریندان سؤز ائتمهسی دیققته دیر بیر قۏنۇدۇر. بۇ، بنزشدیرمه و فارسلاشدیرما سۆرهجینین بۆتۆنلۆکله باشارییا اۇغرامادیغینین گؤسترگهسیدیر. بۇ دا قۇشقۇسۇز اؤنملیدیر آنجاق اهن قالیجی اۏلانی، تۆرکجهیه صاحیب چیخماق، بۇنۇ، دانیشمادا و یازیدا ایشلوسل بیر حاله گتیرمکدیر. بۇ چرچئوهده، دیلین ایشلوینی قاوراماق دیل بیلینجینه اۇلاشماق اؤنملیدیر.
اۆزۆلرک بیز تۆرک تۏپلۇمۇندا آنادیلی و تۆرکجه بیلینجی سۏن درجه گۆجسۇز اۏلمۇش و بیزیم کیمی اؤز آنادیلیندن نفرت ائدیب و باشقا بیر یاد دیله عؤمۆر آدامیش بیر تۏپلۇلۇق دۆنیا تاریخنده گؤرۆلمهمیشدیر. ائلهجه بیر چۏخ اسکی و بعضا یئنی تۆرک یازارلار اۆرهتدیکلری بۆتۆن قاوراملار تۆرکجه دئییل بلکه فارسجا اۏلمۇشدۇر، آنجاق تۆرکجهنین یۏخ ساییلدیغی و دانیلدیغی بیر جۏغرافیادا ائگهمن بیر دیلده یازماقلا دیرهنیش ادبیاتی یارانماز بلکه ترسینه تۆرکجه یازیب و اۆرهتمکله دیرهنیش ادبیاتی دئدیییمیز قاوراما آنلام قازاندیرماق اۏلۇر.
تۆرکجه- فارسجا سؤزلۆک:
اۇلۇس(Ulus)= ملت
سۆرهج(Sürəc)= پروسه، روند
اؤنم(Önəm)= اهمیت
آنلام(Anlam)= معنا
تۏپلۇم(Toplum)= جامعه
اؤرنهیین(Örnəyin)= برای مثال
اۆرۆن(Ürün)= محصول
اۏلاناقلی(Olanaqlı)= ممکن، محتمل
پیتیک(Pitik)= کتاب
اۇلام(Ulam)= طبقهبندی
چئویری(Çeviri)= ترجمه
یاپید(Yapıd)= اثر
قۏشار(Qoşar)= شاعر
ایردهلنمه(İrdələnmə)= بررسی
قۏشۇق(Qoşuq)= شعر
قۏنۇ(Qonu)= موضوع
اؤزگۆرلۆک(Özgürlük)= آزادی
اؤیکۆ(Öykü)= حکایه
ائگهمن(Egemən)= حاکم
یایینچی(Yayınçı)= ادیتور
ایلگیلی(İlgili)= مرتبط
آشاما(Aşama)= مرحله
سۏرۇن(Sorun)= مشکل، مسئله
اۏلۇملۇ(Olumlu)= مثبت
دۏغال(Doğal)= طبیعی
بنزشمه(Bənzəşmə)= آسیمیلاسیون
اۇلۇسال(Ulusal)= ملی
قۇشقۇ(Quşqu)= شبهه
راغمن(Rağmən)= برخلاف
قۇرتۇلۇش(Qurtuluş)= رهائی
هؤرگۆتلنمک(Hörgütlənmək)= سازمان یافته شدن
گۆنئی (Güney)= جنوب
یؤنهتیم(Yönətim)= مدیریت
یئرلی(Yerli)= محلی
اۇیقارلیق(Uyqarlıq)= مدنیت
وارسیل(Varsıl)= دارا
تۇغرالی(Tuğralı)=رسمی
دۇیقۇ(Duyqu)= احساس
اۏلۇشماق(Oluşmaq)= تشکیل شدن
ائتگی(Etgi)= تاثیر
تهمهل(Təməl)= اساس
تاخما آد(Taxma ad)= لقب
اؤنلم(Önləm)= تدبیر
باشاری(Başarı)= موفقیت
ایشلوسل(İşləvsəl)= کاربردی
قاوراماق(Qavramaq)= درک
اسکی(Əski)= قدیمی
دیرهنیش(Dirəniş)= مقاوت
اۆرهتمک(Ürətmək)= تولید
