زبان های سامی و آموزش زبانهای سامی در کشورهای اسکاندیناوی

اومود اورمولو 

سامی زبان ها به چهار جغرافیای سوئد، نروژ، فنلاند و روسیه تقیسم شده و می زیند. بر اساس بسیاری از تحقیقات صورت گرفته تعدد متکلمین زبانهای سامی در حدود 100 هزار نفر می باشد که به صورت 20 هزار نفر در سوئد، 60 هزار نفر در نروژ، 9 هزار نفر در فنلاند و 2 هزار نفر در روسیه ساکن اند. بیشتر سامیان در شمال کشورهای فوق ساکن اند. نقطه تمایز سامیان زبان و فرهنگ خاص شان می باشد که آنها را از همسایگانشان تمایز می دهد. ریشه زبانی تمامی سامیان مشترک بوده ولی در جغرافیائی که پراکنده شده اند از زیرمجموعه زبان سامی لهجه های متفاوتی را بهره می برند. امروزه در 3 کشور اسکاندیناوی 5 زبان از مجموعه زبانهای سامی در حال تحصیل و امر آموزش اند. زبان Kildin که یکی از زیرمجحوعه های زبان سامی هست در مناطق سامی نشین روسیه در امر آموزش و تحصیل تا سقف معینی استفاده می گردد.      

به صورت مختصر اجتماعات سامی در اوایل قرن 19 تا 20 به صورت آگاهانه و بعضاً ناآگاهانه به سیاست های آسیمیلاسیون زبانی و سیاسی معروض شده اند. فرهنگ و زبان سامی هزاران سال به صورت آزاد به حیات خود ادامه داده ولی با روند مدرنیزاسیون بسیاری از سامیان ترس از فراموشی و نابودی زبان و فرهنگ خود را همیشه به یدک کشیشده اند؛ ولی با تمامی این نگرش ها زبان و فرهنگ سامی توانسته در روی پاهای خود ایستاده و روند بازسازی خود را ادامه دهد. اکنون زبان و فرهنگ سامی با مجادلات های بی دریغ سامیان توانسته دارائی های معنوی خود را حفظ نموده و به حیات خود ادامه دهد. گشایش کلاس های آموزش زبان سامی از مهمترین بخش های مجادله سامیان برای حفظ و گسترش زبان و فرهنگ سامی بوده است.

طی 60 سال اجتماع و فرهنگ سامی دچار تغییرات بزرگ و شگرفی در زمینه های ذهنیت، زوایای اجتماعی و به طور کلی زیر ساختهای بافت جامعه شده است. تمامی این دگرگونی ها در حوزه زبان نیز تاثیر گذاشته و زبان را به عنوان یکی از مهمترین دارائی های سامیان مشخص ساخته است، در کنار این موارد دگرگونی ها ذهنی و اجتماعی سبب تحکم شعور سیاسی سامی ها و سازماندهی سیاسی آنها نیز شده است. این تغییر سبب حفظ و گسترش زبان، فرهنگ، آداب و رسوم و ...سامیان شده و در دیگر سو سبب انتقال به نسل های جوان سامی زبان شده است. به علت اینکه اجتماع سامیان در چندین جغرافیای مختلف تقیسم شده و اکنون نیز هر یک تحت نظر دولتی اداره می گردند استراتژی مجادله سامیان در کشورهائی که می زیند یکسان نبوده و متفاوت از هم می باشد. اجتماع سامیان که در 4 جغرافیای تقیسم شده و از نظر اداری، فرهنگی، سیاسی جزئی از اجتماع کشور مذکور گشته اند طی زمان های متوالی حرکت های مقاومتی و هم جهتی را در راستای احقاق حقوق همدیگر نیز برداشته اند.

سیستم زبانی و آموزشی که در مناطق سامی نشین برای سامی زبان در تمامی سطوح تحصیلی تحقق یافته یکی از مهمترین عوامل در جهت انتقال زبان سامیان به نسل های بعدی می باشد. قبل از سالهای 1970 زبان سامیان در 4 جغرافیائی که تقیسم شده و می زیستند در سیستم آموزشی کشورهای مذکور دیده نمی شد و سامیان مجبور به تحصیل به زبان دیگری به غیر از زبان مادری خود بودند ولی پس از سالهای 1970 در کشورهای نروژ، سوئد، فنلاند سامیان شروع به تحصیل به زبان مادری خود نمودند. سیاست های زبانی و آموزشی سه کشور اسکنادیناوی مذکور در قبال جامعه سامیان به صورت خلاصه وار چنین می باشد.

سیستم آموزشی سوئد

سیستم آموزشی و سیاست های زبانی در سوئد برای سامیان در سه مدل مختلف ارائه می گردد. مدل اول در جنوب سوئد و برای کلاس های تدریس خصوصی، مدل دوم به عنوان آموزش زبان مادری و مدل سوم نیز آموزش زبان سامی برای غیرسامیان می باشد.

کلاس ها و مدارس خصوصی که برای آموزش کودکان سامی در اکثر مناطق تاسیس شده است پذیرای همه کودکان سامی زبان اند. بر اساس قوانین تحصیلی سوئد کودکان سامی بخشی از آموزش اجباری تحصیل را می توانند در مدارس خصوصی سامی بگذرانند. کلاس های آموزش خصوصی سامی نیز زیر نظر مستقیم دولت و مجلس سوئد می باشند. در کلاس ها و مدارس خصوصی سامی زبان آموزش متشکل از زبان سامی و زبان سوئدی می باشد. کتاب های درس این مدارس نیز بیشتر حول فرهنگ، زبان، تاریخ، جغرافیای و بقیه مسائل مرتبط با سامی زبانان درنظر گرفته شده است که کودکان سامی بتوانند با فرهنگ و زبان و داشته های اجدادی خود آشنائی بیشتری داشته باشند. مسئولین مدارس سامی ارتباط نزدیکی با مدارس قبل از شروع تحصیل (آمادگی) و مدارس راهنمائی دارند، به طوریکه برنامه های درسی و فرهنگی گروههای سنی 6 ساله به صورت یکسان از سوی ارگانهای ذیربط محقق می شوند، حتی امروزه شیوه آموزش اکثر مدارس آمادگی سامی تماماً با فرهنگ، زبان، بازی ها، رسوم و ... سامی ها منطبق می باشد. حوزه آموزش مدراس سامی در سوئد به 5 الی 10% کودکان سامی محدود نبوده و زمینه های بسیاری را در جهت احیای زبان و فرهنگ سامیان برداشته است.

در برنامه آموزشی زبان مادری سوئد دروس زبان سامی به عنوان دروس زبانی اجباری مورد آموزش کودکان قرار می گیرند. در سال 1976 به این نوع مدل آموزش زبان سامی مدل "زبان خانگی" گفته میشود، این مدل دارای بعضی از مشکلاتی نیز بود که رفته رفته آشکارتر شد. برای مثال در قوانین سوئد برای اینکه کودکان سامی بتواند تحصیلاتشان را به زبان مادری خود بگذراند باید دارای درجه ای مشخصی از درک و فهم زبان سامی بوده باشند ولی اکثر کودکان سامی که تا آن زمان قادر به تحصیل و آموزش در زبان مادری خود نبودند حتی بسیاری نمی توانستند به زبان مادری خود سخن بگویند و در نتیجه حق انتخاب زبان مادری خود را برای ادامه تحصیل نداشتند. ولی در قوانین جدید آموزشی سوئد شهرداران منطقه می توانند در سنین کودکی مدارس آموزش زبان سامی را برای کودکان محیا سازند و در زیرساخت آموزش زبان سامی برای ادامه و آموزش زبان مادری نقشی را ایفا بکنند. ولی قانون جدید نیز مشکل تعداد محدود دانش آموزان را به همراه خود داشت و شهرداری های منطقه به تعداد محدود می توانند فضا و زیرساخت آموزشی برای دانش آموزان سامی محیا کنند.

سومین مدل آموزش زبان سامی با نام "آموزش جامع" زبان سامی مشهور می باشد. اساس این مدل آموزش حفظ زبان و فرهنگ سامیان فارغ از محل جغرافیایشان در نطر گرفته شده است. این مدل تنها در سوئد محقق شده ولی در 3 جغرافیای دیگر سامی زبان تاکنون محقق نگشته است. مدل جامع برای بسیاری از دانش آموزان سامی از سنین 7 سال شروع شده و تا کلاس 9 به صورت پیوسته ادامه می یابد. در این مدل نیز کاستی های به مانند آموزش اجباری زبان سوئدی گنجانده شده است. مسائل مادی مدل آموزش جامع تماماً به صورت خصوصی از سوی ارگانهای ذیربط اداره می گردد و بسیاری از دانش آموزان شاید به جهت عدم وجود منابع مادی نتوانند در این آموزش جامع شرکت داشته باشند. 

دانش آموزان سامی زبانی که از سه مدل مذکور استفاده می کنند تنها 20% می باشد. علت این امر نیز عدم تغییر قوانین آموزش و سیستم زبانی مرتبط با سامی زبانان می باشد، قانون آموزشی سامی زبانان سوئد از سال 1970 تا به اکنون دچار تغییرات شگرفی نشده است. در عین حال از سال 1990 درخواست آموزش زبان سامی رفته رفته افزایش یافته است. تنها نتیجه موفقیت خواست آموزش زبان سامی در سوئد پیشرفتگی روز افزون سیستم زبانی سوئدی بوده است. 

سیستم آموزشی نروژ

نروژ در تدریس زبان سامی یکی از دمکراتیک ترین سیستم های آموزشی و تحصیلی را دارا می باشد. سیستم دمکراتیک آموزش زبان سامی طی یک پروسه تاریخی پر فراز و نشیبی به شکل امروزین تغییر وضعیت داده است. در قرن 19 میلادی سیستم آموزشی و تحصیلی نروژ تماماً بر مبنای اصول آسیمیلاسیون زبانی شکل گرفته بود و این سیستم 100 سال نیز دوام آورد . در آن سالها زبان سامی به هر صورتی در نروژ ممنوع بود و کودکان سامی زبان در مدارس آموزشی مورد شدیدترین تبعیض های زبانی و هویتی واقع می شدند. یکی از مهمترین علل این تبعیض نیز برخواسته از حرکت اعتراضی محیط زیستی سامیان در سال های 1970- 1980 نهفته بود، در آن سالها سامیان به ساخت سانترال هیدرو الکتریکی بر روی نهر آلتا اعتراض داشتند و حرکت های اعتراضی نیز در این مورد شکل داده بودند. سامیان با اعتراض های این ساله هم توانستند جلوی سد سازی بر روی نهر را بگیرند و هم به همراه دیگر حرکت های مخالف نرورژی توانستند قدمی در راه تحقق حقوق سامی زبان بردارند. حرکت مقاومت سامیان از سال 1950 شروع و تا به امروز نیز ادامه داشته است، از مهمترین نتایج این حرکت می توان به آموزش زبان سامیان، احقاق حقوق فرهنگی و سیاسی و ... اشاره داشت. به همراه این دست آوردها دانشگاه سامی، انستیتوی تحقیقات سامی، مجلس سامی، شورای پارلمنت سامی از دیگر نتایج حرکت اعتراضی سامی زبانان بوده است.

آموزش جامع مدارس سامی که از سال های 1960 شروع شده بود طی سالهای مذکور تا به امروز رفرم های مختلفی را به خود دیده تا به امروز که بتواند اکثر نیازهای زبانی و فرهنگی جامعه سامی زبان را تطمیع کند. آموزش زبان سامی در سیستم آموزشی سوئد سبب گسترش نفوذ سامی زبانان در مجامع سیاسی و آموزشی گشت. برخلاف قوانین آموزشی کشورهای فنلاند و سوئد قوانین آموزشی و تحصیلی نروژ اکثریت قاطع حقوق سامی زبانان را به رسمیت شناخته و اجرای آنها را در قانون اساسی نروژ به تضمین گرفت. در سال 1998 با تصویب قانونی که سیستم آموزش 10 ساله بدون وقفه را برای سامی زبانان در نظر گرفته بود قدم بزرگی در را تحقق حقوق زبانی سامیان برداشته شد، در این قانون سن آموزش زبان مادری سامی زبانان از 6 سالگی در نظر گرفته شد. سیستم آموزشی و تحصیلی فنلاند و سوئد آموزش اجباری بدون وقفه 9 سال و شروع آموزش از 7 سالگی شروع در نظر گرفته شده است. قوانین امروزی نروژ تمامی حقوق زبانی سامیان را به رسمیت می شناسد و بدین صورت تمامی کودکان سامی زبان می توانند به زبان مادری خود تحصیل کنند. در مناطق سامی نشین نروژ تمامی دروس به زبان سامی ارائه می گردد و حتی غیرسامیان نیز می توانند در صورت خواست به زبان سامی تحصیل کنند.             

سیستم آموزشی فنلاند

آموزش زبان سامی در فنلاند تحت نظارت سیستم مرکزی بوده و جزئی از سیستم آموزشی مرکزی واقع شده است. از سال 1970 تا به اکنون روش های مختلف آموزش زبان سامی آزمایش شده و برای آخرین بار در سال 1998 قانون آموزش زبان سامی نیز به تصویب رسیده است. به همراه تصویب قانون مذکور آموزش زبان سامی در سیستم اجباری بدون وقفه آموزشی 9 ساله فنلاند وارد شد. ولی در مناطق سامی نشین و دیگر مناطق زیرساخت های آموزش زبان اشارتی و رومن محقق نشده و دیده نشده است. برای بهره مندی از آموزش زبان سامی مهمترین شرط داشتن هویت سامی در نظر گرفته شده است، در دیگر سو در مدارسی که زبان سامی به عنوان زبان آموزشی در نظر گرفته نشده است آموزش زبان سامی به صورت دروس اختیاری (زبان دوم) در نظر گرفته شده است، دروس اختیاری زبان سامی در این مدل تنها 2 سال و بین سنین 7 تا 9 ارائه می گردد. در قوانین آموزشی فنلاند برای سامی زبانان غیر از مناطق سامی نشین هیچ موردی اشاره نشده است. در مناطق سامی نشین هم در صورت تامین بودجه خصوصی تدریس دروس به زبان سامی مورد حمایت واقع می گردد. در صورتیکه در مدارس و کلاس های آموزش زبان سامی به آموزش زبان سامی اهمیت داده شود دولت نیز در تامین بودجه تاحدودی به مدارس یاری می رساند. متاسفانه سیستم آموزشی و تحصیلی فنلاند برای سامی زبانان بسیار ابتر بوده و جواب گوی نیازی های جامعه سامی زبان نیست. بر اساس آمار پارلمنت سامی 60% نفوس سامیان زیر  10 سال در خارج از مناطق سامی نشین در حال سکونت می باشند. بدین سبب کودکان سامی زبان خارج از محدوده سامی نشین تنها در هفته به مدت 2.5 ساعت می توانند از آموزش زبان مادری خود بهره ببرند. سیستم آموزشی و سیاسی فنلاند به مانند سوئد هنوز هم در مورد مسائل حقوق زبانی اقلیت های ائتنیکی و زبانی دارای نقصان های فروانی می باشد.

اگر به صورت خلاصه وار جمع بندی گردد ،سامی زبانان اروپا امروزه در جامعه اروپا دارای حقوق زبانی بهتری نسبت به دیگر جامعه های ائنیکی اروپائی قرار گرفته اند، ولی این به معنی احقاق حقوق زبانی سامی زبانان نمی باشد چون همانطور که در مقاله فوق بیان شد در تمامی جغرافیای سامی نشین هریک از سیستم های آموزشی دارای نقصانهای متعددی می باشند. جغرافیای سامی زبان به علت تقسیم شدن به 4 جغرافیا همیشه در طول تاریخ موضع جدال دولتمردان با گروهای سامی زبان بوده است، و این جدال نیز نتایجی زبانی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... برای سامی زبانان به ارمغان آورده است. به همین سبب زبان و فرهنگ سامی زبانان از نابودی و آسیمیله شدن در مقابل فرهنگ غالب در امان مانده اند. سامی زبانان فنلاند و سوئد تنها دارای استفاده از حقوق مهاجرین می باشند. محدود کردن یک زبان ائتنیکی مشخص به یک جغرافیای خاص سبب ضایع شدن تمامی حقوق دیگر هم زبانان ساکن در خارج از این جغرافیای معلوم گردیده و می گردد. با توجه به مسائل یاد شده بهترین مدل برای تحقق حقوق زبانی ائتنیک ها شرط داشتن هویت زبانی مشخص می باشد نه محل جغرافیائی مشخص.

مقاله مذکور از “The Ethnic Revival, Language and Education of the Sámi, an Indigenous People, in Three Nordic Countries (Finland, Norway and Sweden)” گرفته شده است.  متن ترجمه مقاله اصلی نمی باشد و مقاله آزادی از متن اصلی می باشد. مقاله مذکور در کتابی به نام Social Justice Through Multilingual Education نیز منتشر گردیده است.