Türkce'mizin Latin imcelerinin onuncu imcesi olan Ğ imcesiyle ilgili qurallar:
Ğ imcesi sözcük başında gelmez.
Yad dillerden, özellikle Arab dilinden dilimize girmiş غ imcesi ile başlayan sözcüklerde, غimcesi dilimizde Q imcesine dönüşür.
Örnek:
Qeflet غفلت Qezel غزل Qem غم
ğ imcesi Arab Elifbâsıyla yazılan Türkce yazılarda غ herfiyle gösterilmişdir, ancaq oxunuşu Arab dilindeki غ herfinin oxunuşuyla ayrıqdır. Arab dilindeki غ herfi tam qalın herflerden olub, boğazın düz başlandığı yérden sert biçimde seslendirilerek oxunur. Ancaq Türkce’ninğ imcesi, kimi kez seslenmeyecek ölçüde çox yumuşaq biçimde oxunur.
ğ imcesinin oxunuşu
1) ğ imcesi ince ünlüler (e, é, i, ö, ü) arasında veya héce sonunda ince ünlülerden sonra gelirse, bu ünlülerden étkilenerek y ünsüzüne benzer bir biçimde ağızdan çıxar. (Daha qolay anlaşılması üçün bu benzerlik ẏ ile gösterilmişdir.)
Örnek:
ğ imcesi ince ünlüler arasında
_________________________
Yazılışı Oxunuşu
değerli deẏerli
beğenmek beẏenmek
sayqıdeğer sayqıdeẏer
süreğen süreẏen
eğe | ötleğen ötleẏen
éğe | pişeğen pişeẏen
isteğe isteẏe
gerçeğe gerçeẏe
emeğe emeẏe
yéğenim yéẏenim
değişmek deẏişmek
eğilmek eẏilmek
eğirmek eẏirmek
eği | değinmek deẏinmek
éği | bebeğim bebeẏim
éğitim éẏitim
déğil déẏil
éğitmek éẏitmek
yéğinleşmek yéẏinleşmek
ciğer ciẏer
iğe | sévdiğim sévdiẏim
iği | kimliğim kimliẏim
istediğim istediẏim
öğe (unsur) öẏe
göğe bax göẏe bax
göğem (reng adı) göẏem
göğermek göẏermek
göğerti göẏerti
göğün ortası göẏün ortası
böğürmek böẏürmek
böğürtü böẏürtü
öğüt öẏüt
söğüt söẏüt
öğe | böğü böẏü
öğü | öğütçü (vâiz) öẏütçü
üğü | böğürtlen böẏürtlen
gördüğüm gördüẏüm
düşündüğüm düşündüẏüm
düğüm düẏüm
düğün (toy) düẏün
böyüğümüz böyüẏümüz
böyüdüğü böyüdüẏü
sözcüğü sözcüẏü
sözlüğü sözlüẏü
üzüğü üzüẏü
bölüğü bölüẏü
ğ imcesi héce sonunda ince ünlülerden sonra
_______________________________________
Yazılışı Oxunuşu
eğlence eẏlence
eğri eẏri
değnek deẏnek
eğmek eẏmek
teğmen teẏmen
eğ | eğleşmek eẏleşmek
éğ | yéğlemek yéẏlemek
iğ | çéğnemek çéẏnemek
iğde iẏde
iğne iẏne
iğrenmek iẏrenmek
iğrenc iẏrenc
çiğ yémek çiẏ yémek
öğrenmek öẏrenmek
öğrenci öẏrenci
öğretmen öẏretmen
öğle (günorta) öẏle
öğ | böğründe böẏründe
üğ | böğrek böẏrek
göğçek göẏçek
göğsü göẏsü
göğü göẏü
düğme düẏme
düğmelemek düẏmelemek
yüğrük yüẏrük
2) ğ imcesi qalın ünlüler (a, ı, o, u) arasında gelirse, iki ünlü imceni yumuşaq bir biçimde birleşdirerek düşer.
Örnek:
ğ imcesi qalın ünlüler arasında
________________________________
Yazılışı Oxunuşu
ağac a ͡ ac
ağarmaq a ͡ armaq
sağalmaq sa ͡ almaq
armağan arma ͡ an
olağanüstü ola ͡ anüstü
tısbağa tısba ͡ a
qurbağa qurba ͡ a
toprağa topra ͡ a
dağarcıq da ͡ arcıq
ağa | ağır a ͡ ır
ağı | sağır sa ͡ ır
ağo | ağıt a ͡ ıt
ağu | ağız a ͡ ız
bağırsaq ba ͡ ırsaq
bağırmaq ba ͡ ırmaq
çağırmaq ça ͡ ırmaq
dağıtmaq da ͡ ıtmaq
aşağıda aşa ͡ ıda
yağış ya ͡ ış
bağışlamaq ba ͡ ışlamaq
sağollaşmaq sa ͡ ollaşmaq
sağu (mersiye) sa ͡ u
sağucu sa ͡ ucu
sığa (zerfiyet) sı ͡ a
sığabilecek sı ͡ abilecek
aydınlığa aydınlı ͡ a
sığınmaq sı ͡ ınmaq
ığa | çığırmaq çı ͡ ırmaq
ığı | qığılcım qı ͡ ılcım
sığırçın sı ͡ ırçın
yığışmaq yı ͡ ışmaq
ışığında ışı ͡ ında
aldığımda aldı ͡ ımda
doğa (tebi’et) do ͡ a
doğal (tebi’i) do ͡ al
soğan so ͡ an
boğaz bo ͡ az
Moğol Mo ͡ ol
oğa | oğul o ͡ ul
oğo | oğuş (âile) o ͡ uş
oğu | yoğurt yo ͡ urt
soğuq so ͡ uq
yoğunluq yo ͡ unluq
oğurluq o ͡ urluq
boğulmaq bo ͡ ulmaq
doğulmaq do ͡ ulmaq
doğum do ͡ um
Oğuz o ͡ uz
bolluğa bollu ͡ a
mutluluğa mutlulu ͡ a
sonsuzluğa sonsuzlu ͡ a
uğa | uğur u ͡ ur
uğu | uğursamaq u ͡ ursamaq
uğuldamaq u ͡ uldamaq
uğultu u ͡ ultu
olduğundan oldu ͡ undan
3) ğ imcesi héce sonunda qalın ünlülerden (a, ı, o, u) sonra yér aldığında, bu ünlüleri uzataraq düşer. (Daha qolay anlaşılması üçün qalın ünlülerin uzatma biçimleri â, î, ô, û ile gösterilmişdir.)
Örnek:
ğ imcesi héce sonunda qalın ünlülerden sonra
__________________________________________
Yazılışı Oxunuşu
sağlıq sâlıq
dağlıq dâlıq
ağlamaq âlamaq
dağlamaq dâlamaq
ağzı âzı
ağrımaq ârımaq
ağ | ağrı ârı
bağlamaq bâlamaq
bağlı bâlı
yağlamaq yâlamaq
yağlı yâlı
çağdaş çâdaş
sağlam sâlam
sığmaz sîmaz
yığmaq yîmaq
ığ | lığlamaq lîlamaq
çığlıq çîlıq
sığlıq sîlıq
doğru dôru
oğlan ôlan
oğlaq ôlaq
oğ | oğlum ôlum
oğru ôru
boğmaq bômaq
doğramaq dôramaq
uğramaq ûramaq
uğraşmaq ûraşmaq
uğ | uğruna ûruna
tuğbay tûbay
tuğrul tûrul
4) ğ imcesi sözcük başında yér alamadığı üçün, héce başında da yér alamaz; sözcük başında q imcesine dönüşdüğü gibi, héce başında da q imcesine dönüşür. Başqa déyişle, ğimcesi hep ünlü imcelerden sonra gelir.
Örnek: Yanlış Doğru
_________________________
Asğı Asqı
Atğı Atqı
Qatğı Qatqı
Sayğı Sayqı
Yarğı Yarqı
Sarğı Sarqı
Batğı Batqı
Qarğı Qarqı
Alğı Alqı
Çalğı Çalqı
Yanğın Yanqın
Solğun Solqun
Uyğun Uyqun
Tolğa Tolqa
Dalğa Dalqa
Qarğa Qarqa
Olğu Olqu
Olğun Olqun
Yorğun Yorqun
Sorğulamaq Sorqulamaq
Sorğu Sorqu
* Bu çalışmam, Türkce'mizin gelişmesi uğrunda çaba gösteren tüm sayqıdeğer insanlarımız üçün menden kiçik bir bayram armağanıdır. Yaz Bayramı'nız qutlu olsun!
Sayqılarım, sévgilerimle; Yalaz Baysan
