اومود اورمولو
از 15 دسامبر 2012 بحث ورود قزاقستان به الفبای لاتین ترکی و کنار گذاشتن الفبای سیرلیک (کرل) فعلی با حرارت بیشتری پیگیری می گردد. طبیعتاً بحث زبان و کاربرد الفبای خاص لاتین یکی از مهمترین موضوعاتی می باشد که می باید در کنار دولتمردان یک کشور از سوی متکلمین به آن زبان نیز مورد بحث واقع گردد. نتیجه ای که از این مباحث حاصل خواهد شد بدون تردید حاصل افکار و نظرات جمع بسیاری از انسانها با نگرش های متفاوت خواهد بود.
مهمترین بحث ورود قزاقستان به الفبای لاتین ترکی گفتار نظربایف در تاریخ 15 دسامبر 2012 بوده است که طی سخنرانی از کاربرد الفبای لاتین برای بیان زبان ترکی قزاقی تا سال 2025 خبر داد می باشد. بسیاری از صاحبنظران خط و زبان ورود و کاربرد قزاقستان به الفبای لاتین را ضرورتی برای این کشور معرفی می کنند. قسمت کوچکی از جامعه نیز خواستار تداوم استفاده از خط سیرلیک فعلی می باشد. نکته قابل تامل جایگیریی شخصی به نام Muhtar Shahanov مابین جمعی که خواستار تداوم خط سیرلیک روسی فعلی می باشد هست که وی یکی از شناخته شده ترین انسانها در دنیای ترک می باشد. حتی 66 نفر از نویسندگان و روشنفکران هم سن وی طی نامه ای به نظربایف خواستار رد الفبای لاتین ترکی و تداوم کاربرد الفبای سیرلیک روسی گشته ند.
گروه مذکور 2 علت را برای عدم ورود به الفبای لاتین ترکی بیان کرده اند که یکی مسئله شناخته شده عدم استفاده نسل جوان از منابع تاریخی که با الفبای سیرلیک وجود دارد بیان شده است.
به نظر بسیاری از زبان شناسان این مسئله بی مورد می باشد چون حتی اگر قزاقستان به صورت رسمی کاربرد الفبای لاتین ترکی را به رسمیت بشناسد همانطور که امروزه نیز شاهدیم فرهنگ ، خط و زبان روسی نیز در قزاقستان به حدی گسترش یافته که می توان خط و زبان روسی را زبان دوم قزاقستان معرفی نمود، بدین ترتیب عدم ارتباط نسل جدید با منابع تاریخی سیرلیک روسی نمی تواند علتی قابل درک و منطقی برای عدم ورود به الفبای لاتین ترکی باشد. در دیگر سو تجربه های متعددی در دنیا وجود دارد که این مسئله را رد می کنند. برای مثال الجزایر زمانی مستعمره فرانسه بود و در دوره مستعمرگی اش زبان فرانسوی گسترش فوق العاده ای در الجزایر داشت در سال 1962 الجزایر استقلال خود را از فرانسه اعلام نمود ولی علارغم گذشت 50 سال از آن زمان هنوز هم زبان فرانسوی اهمیت خود را مابین الجزایریها از دست نداده و حتی در مدارس نیز تدریس می گردد که البته می توان این امر را نوعی از استعمار که "استعمار زبانی" نام دارد نام نهاد.
زبان فرانسوی یکی از قدرتمندترن زبانهاست و به مدد تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی نیز استفاده روز افزون این زبان در الجزایریها زیاد می باشد. بسیاری از الجزایریها اکنون به سبب مستعمرگی فرانسه دوزبانه شده و قادر به تکلم زبان عربی و زبان فرانسوی می باشند. در الجزایر بسیار نادراند انسانهائی که قادر به تکلم و یا کاربرد زبان مادری خود یعنی عربی نباشند و اکثر مردم زبان فرانسوی را نیز به علت نفوذش در آن منطقه به راحتی بکار می برند. مسئله قزاقستان به وضعیت ترکان ساکن ایران شباهت دارد که بسیاری از مردم علارغم دانستن زبان دیگری که ناشی از فرهنگ استعمارگر و غالب بوده قادر به تکلم و کاربرد زبان مادری خود نمی باشند. بسیاری از انسانها در قزاقستان به زبان روسی تسلط کافی دارند ولی در عین حال قادر به تکلم و کاربرد زبان مادری خود ترکی نمی باشند. بر اساس آمارهای غیررسمی حدود 30 الی 60% مردم قزاقستان قادر به تکلم و کاربرد زبان مادری خود نمی باشند. رقم فوق بدون تردید ناشی از مستعمرگی زبانی - فرهنگی بخش عمده مردم قزاقستان توسط فرهنگ و زبان غالب روسی می باشد که توسط بسیاری از بازمانده های گذشته که علاقه وافری به فرهنگ و زبان غالب روسی داشته و مردم را به عناوین مختلف بدین فرهنگ غالب تشویق نموده اند حاصل گردیده است، که به خوبی می توان از این مورد به "ژنوساید فرهنگی" نام برد.
دومین علتی که گروه مذکور در تداوم استفاده از الفبای سرلیک روسی معرفی نموده اند عدم فهم 100% مردم قزاقستان به زبان مادری خود یعنی ترکی بیان می شود. به نظر آنان در صورتیکه قزاقستان به کاربرد الفبای لاتین ترکی روی آورد کار برای انسانهائی که خواهان آموزش زبان ترکی قزاقی با الفبای لاتین باشند بسیار سخت خواهد شد و بدین صورت نیز آموزش زبان در انها نیز به کندی پیش خواهد رفت.
در نظر زبان شناسان این سخن نیز نمی تواند تداوم "استعمار زبانی و فرهنگی" را پاسخگو باشد، چون اگر انسانها آموزش زبان مادری را با الفبای سرلیک روسی راحت یاد می گرفتند اکنون آمار آموزش زبان مادری با الفبای سرلیک روسی در قزاقستان بدون صورت نبود که عمده جمعیت از دانستن زبان مادری خود عاجز باشند. قزاقستان 20 سالی هست که استقلال یافته ولی تعدد انسانهائی که هنوز نمی توانند به زبان مادری خود تسلط داشته باشند بخش بزرگی از اجتماع را تشکیل می دهد. حتی بر اساس آمار علمی طی سالهای گذشته تعداد انسانهائی که زبان مادری خود ترکی قزاقی را نمی دانند کاهش که نداشته هیچ افزایش یافته است. پس تداوم استفاده از الفبای سرلیک روسی نمی تواند عاملی برای افزایش سطح آموزش زبان مادری بیان شود.
به نظر زبان پژوهان ترکیه ای نیز بهترین طرح برای قزاقستان استفاده از دوزبان می باشد حتی خود نظربایف نیز طی برنامه های بلندمدتی طرح سیاست 3 زبانه نمودن قزاقستان را پیشنهاد کرده است. بر اساس سیاستهای زبانی پیشنهادی در کنار آموزش زبان مادری ترکی قزاقی آموزش زبان روسی به عنوان زبان دوم و در کنارش فراهم نمودن توسعه زبان انگلیسی پیشنهاد شده است. در صورت کاربرد رسمی الفبای لاتین ترکی نیز در این صورت هر شهروند قزاقستان به راحتی خواهد توانست با الفبای سرلیک نیز آشنائی لازم را داشته باشد.
حال سخن اینجاست که چرا باید قزاقستان به الفبای لاتین ترکی بپردازد:
در وهله اول می باید تامل نمود که مردم قزاقستان دارای ریشه ائتنیکی اسلاو نمی باشند که الفبای سرلیک را به عنوان الفبای ملی خود پذیرفته و در تضادی واقع شده اند. الفبای سرلیک که به سال 1940 در اتحاد جماهیر شوروی به سبب یکسان سازی فرهنگی – زبانی بر مردم قزاقستان از بالا به پائین تحمیل شده امروز علارغم استقلال قزاقستان الفبای سرلیک مبدل به ابزار آسیمیلاسیون و استعمار زبانی – فرهنگی قزاقستان گشته و امروز می باید پس از سالها استقلال سیاسی قزاقستان خود را از بند زبان و فرهنگی روسی استعمارگر غالب نیز برهاند.
امروزه الفبای سرلیک در 12 کشور کاربرد دارد که 8 کشور از این تعداد دارای ریشه اسلاو می باشند که تنها از این تعداد 4 کشور قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و مغولستان می باشند که علارغم ریشه ائتنیکی غیراسلاو هنوز هم از الفبای سرلیک روسی بهره می برند. مابین 4 کشور نیز مغولستان و تاجیکستان دارای حروف خاص به خود به الفباهای مغولی و عربی می باشند تنها قزاقستان و قرقیزستان می باشند که محکوم به استفاده الفبای سرلیک روسی اند.
قزاقستان و قرقیزستان هر دو دارای ریشه ائتنیکی ترک بوده و جزء خلق های مسلمان بشمار می روند که تا قبل از ورود به اتحاد جماهیر شوروی از الفبای عربی برای بیان زبان مادری خود بهره می جستند. آزربایجان شمالی، ازبکستان و ترکمنستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به سرعت الفبای سرلیک روسی را ترد نموده و الفبای لاتین ترکی را به عنوان الفبای ملی برگزیدند. استفاده و کاربرد قزاقستان نیز از الفبای لاتین ترکی یکی از نیازهای عصر حاضر برای مردم قزاقستان میباشد.
در عین حال ترک الفبای سرلیک روسی و انتخاب الفبای لاتین ترکی به معنی عدم ارتباط و بهم زدن پیوندهای دوستی قزاقستان و روسیه نمی باشد، چون تغییر الفبا یک مسئله داخلی قزاقستان هست و ربطی به مسائل خارجی ندارد. روسیه کشور همجوار و همسایه قزاقستان هست و رابطه دوستی مابین دو دولت به نفع هر دو میباشد.
در دیگر سو برگزیدن الفبای لاتین سبب خروج از استعمار فرهنگ و زبان غالب روسی گشسته و استقلال قزاقستان را در زمینه زبانی و فرهنگی نیز آشکار خواهد ساخت، همچنین به علت جهانی شدن و هجمه فرهنگ های غالب جهانی بسیاری از دیگر فرهنگها که فرصت ارائه رسمی و ملی نداشته اند با مشکلات متعددی مواجه می باشند. قزاقستان با ورود به الفبای لاتین ترکی خواهد توانست داشته های ملی، زبان و فرهنگ خاص خود را حفظ و گسترش دهد. در عین حال با ورود قزاقستان به سیستم الفبای لاتین ترکی قزاقستان خواهد توانست با دولت های دوست و هم زبانی به مانند ترکیه، آزربایجان شمالی، جمهوری قبرس شمالی (بخش ترک نشین)، ازبکستان، ترکمنستان ارتباطات خود را گسترش داده و در عصر جهانی سازی قدمی مثبت در راه احیاء فرهنگ، زبان، آداب و رسوم و.. مشترک مابین دولتهای مذکور بردارد.
به سبب گسترش روز افزون تکنولوژی ارتباطات و اینترنت سیستم الفبای لاتین ترکی یکی از قابل تطابق ترین سیستمهای زبانی می باشد که قزاقستان نیز با ورود به کاربرد الفبای لاتین خواهد توانست از زیرساختهای فعلی برای گسترش فرهنگ و زبان خویش بهره ببرد.
دولت و مردم قزاقستان می باید در انتخاب الفبای لاتین ترکی نیز با دقت فراوانی عمل کنند، اکنون 3 سیستم الفبای لاتین برای کاربرد پیشنهاد شده است.
گروهی استفاده از الفبای لاتین انگلیسی را پیشنهاد کرده و گروهی دومی نیز سیستم الفبای لاتین ترکی با 34 حرف را توصیه می کنند و گروه سوم نیز خواستار افزودن حروف جدیدی برای بیان صداهای خاص زبان ترکی قزاقی هستند.
بدون تردید استفاده از الفبای لاتین انگلیسی نمی تواند برای قزاقستان مفید واقع شود و ایجاد الفبای جدید نیز بسیار زمان بر و پیچیده می باشد و به قولی می باید از روش آزمون و خطا بهره جست ولی بهترین انتخاب و توصیه می تواند استفاده از الفبای لاتین ترکی ترکیه که نزدیک به 90 سال سابقه کاربرد رسمی دارد همراه با افزودن 5 حرف جدید برای بیان صداهای خاص زبان ترکی قزاقی می تواند یکی از گزینه های قابل بررسی گردد.
در صورت استفاده از الفبای لاتین ترکی جمعیتی که از این الفبا بهره خواهند برد بدون تردید بسیار افزایش یافته و سبب گسترش ارتباط ات در زمینه های مختلف برای ترک زبانان دنیا خواهد شد. بسیاری از انسانها در قزاقستان امروزه با دانستن زبان انگلیسی قادر به کاربرد الفبای لاتین می باشند و سخن گفتن از دشواری کاربرد الفبای لاتین در عصر حاضر نمی تواند پاسخی علمی و منطقی باشد.
بدون تردید ملت ترک ساکن ایران نیز برای سالهای پیش رو و مبحث استفاده از الفبا برای بیان زبان مادریمان ترکی خواهد توانست از تجربیات کشورهای ترک استفاده لازم را ببرد، هرچند که بحث کاربرد الفبا چندین سالی می باشد که از سوی محافل ادبی ترک مورد کنکاش واقع شده و اکثر قریب به اتفاق جامعه ادبی ترک در مورد مزایای الفبای لاتین ترکی اتفاق نظر دارند. در صورت رسمیت و سراسری شدن زبان ترکی در ایران نیز می باید یکی از مهمترین مباحث زبانی بررسی ورود یا عدم ورود به الفبای لاتین ترکی قابل تطابق با نیازهای زبان ملت ترک ساکن در آزربایجان جنوبی، قشقایستان و چه ترکان خراسان باشد تا الفبا بتواند سبب نزدیکی هر چه بیشتر جامعه ترک پراکنده در ایران و کمک به پروسه ملت شوندگی را داشته باشد.
منبع مقاله: برداشت آزادی از مقاله پرفسور عبدالوهاب قارا – دانشگاه معمار سینان – بخش هنرهای زیبا
