تورك ديلينده يئدديجه گونلرى- روزهاى هفته به تركى

تورك ديلينده يئدديجه گونلرى- روزهاى هفته به تركى
مهران بهاری
به نظر بسياری از ايران‏شناسان اقوام ايراني زبان قديم هفته نداشتند و در ميانشان روزهاى هفته شناخته نبودּ از اينرو در منابع آن روزگار از هفته و روزهای هفته ذكری نشده استּ كلمه شنبه مستعمل در تاجيك- فارسى كه نام روزهای هفته تكرار ميگردد نيز از ريشه سبت عبرى-آرامى استּ استفاده از هفته و هفت روز هفته در ميان ايرانی زبانان٬ ريشه ای بين النهری (عراقی) دارد و با تقويم زرتشتی بعضي از اقوام ايرانی زبان پيش از اسلام كه هر روز ماه به نام يك خدای معينی اختصاص يافته بود سازگاري نداردּ اسلام و اعراب سال هجری و هفته هفت روزه را در ميان ايرانی زبانان رايج و رسمی ساخته اندּ
از سوی ديگر اقوام و ملل تركی از ديرباز روزهای هفته را مي شناخته و برای ناميدن هر كدام٬ اسامی گوناگونی بكار می برده اندּ از جمله  در ميان توركان آزربايجان نيز رسم  است كه هر روز هفته را بمناسبتى بنامند. اما متاسفانه  نه در ميان تركان آزربايجان و نه ديگر گروهها و ملل تركی٬ از يك طرف سيستم واحدی برای روزهای هفته وجود ندارد و در مناطق گوناگون نامهای تركی گوناگون مردمی بكار ميرود و از طرف ديگر اين نامهای گوناگون٬ به سطح دولتی و رسمی ارتقا نيافته اندּدر نتيجه تقريبا در همه كشورهای ترك مدرن نام روزهای هفته به فارسی-عربی-عبری و يا روسی است (باشقوردستان٬ آزربايجان٬ قاراقالپاقستان٬ قازاقستان٬ قيرقيزستان٬ تاتارستان٬ اويغورستان٬ ازبكستان٬ּּּ)ּمثلا در جمهوری تركيه و آزربايجان نامهای رسمی روزهاي هفته چنين اند:
در جمهوری تركيه و جمهوری قاقاوزيا (در مولداويا): پازارتئسی٬ سالی٬ چارشامبا٬ پرشمبه٬ جوما٬ جوارتئسی٬ پازار
در جمهوری آزربايجان: بازار ائته سی٬ چرشنبه آخشامی٬ چرشنبه٬ جومعه آخشامی٬ جومعه٬  شنبه٬ بازار
البته شايد اين وضعيت براي كشورهاي مذكور٬ كه به همه حال به لحاظ سياسي مستقل اند چندان مشكل ساز نباشد٬ اما در آزربايجان جنوبی و ديگر نقاط ترك نشين ايران٬ كه در معرض سياست رسمی و دولتی فارس سازی قرار دارد٬ گاهشماری فارسی-زرتشی و در اين ميان كاربرد روزهای هفته به فارسی٬ ابزاری در خدمت استحاله ملی و فرهنگی تركان ايران و فارسسازی آنهاستּ و هم از اينروست كه كاربرد گاهشماری تركی و در اين ميان روزهای هفته به تركی٬ علاوه به خدمت در روند ملت شوندگی گروههای ترك زبان ايران٬ يكي از موثرترين ابزارها در مقابله با سياست فارسسازی رسمی دولتی و از عناصر اصلی مبارزه منفی در مقابل راسيسم فارسی در ايران استּ
نمونه نامهای روزهای هفته در ديگر لهجه های تركی:
قارائيم: يئچ باش كون٬ اورتا كون٬ خان كون٬ كيچى باراسكى٬ باراسكى (جمعه٬ كلمه ای با ريشه بيزنتين-يونانی)٬ شابات (كلمه ای عبری-آرامی) كون٬ يئخ كون
كومان: آرنا باشی٬ اوردو كن (اورتا گون)٬ قان كن (خان گون)٬  كيچی آرنا٬ كوك آرنا٬ شامبات كن٬ يق كن (يئی گون)
بلقارى قديم: آرنا-آدنا باشى و يا توقاى كونو و يا يئخ باش كونو٬ آتلار كونو٬ قاب كونو٬ كيچى آرنا-آدنا كونو ويا اورتا كونو٬ آدنا كونو٬ آراكونو٬ ائگ(يئكه ؟ بزرگ)٬ يئخ (يئى؟)و يا اوروس آدنا كونو
چوواش: تونتى كون٬ ايتلارى كون (روز اسب سواران)٬ يون كون٬ كئشنئرن كون٬ ائرنه كون٬ شامات كون٬ ويرسارنى كون
قوموق: ايتنى گون٬ تالات گون٬ آربا گون٬ خاميس گون٬ ژوما گون٬ سونگو گون٬ قاتتى گون
قاراچاى بالكار: باش گون٬ گورگه كون٬ باراس كون٬ اورتا كون٬ بايريم كون٬ شابات كون٬ ايييخ كون
در تركی تووا: بير دوقار خون (دوقار كلمه ای مغولي به معنی شماره و عدد است)٬ اييی دوقار خون٬ اوش دوقار خون٬ دؤرت دوقار خون٬ بئش دوقار خون٬ چارتيق٬ اولوق خون
نامهای پيشنهادی تركمنباشي در تركمنستان: باش گون٬ ياش گون٬ هوش (خوش) گون٬ سوقاپ (صاواب) گون٬ آننا (آدينه) ٬ روح گون٬ دينچ گون
از نامهای پيشنهادی در ايران: (مجمع دانشجويان آزربايجانی٬ آناديلی سايتی٬ּּּ)
شنبه: يئل گونو- يكشنبه: سوت گونو٬ تورپاق گونو- دوشنبه: دوز گونو- سه شنبه: توزان گونو٬ آرا گونو- چهارشنبه: اود گونو- پنج شنبه: آننا آخشامی٬ سو گونو- جمعه: آننا٬ آدينا
روزشماری تركى- تورك گونگه نی
اصول كلی:
١-  جمهوری آزربايجان از جهت گاهشماری تركی و از جمله اسامی ماهها و فصلها و روزهای هفته به هيچ وجه نمی تواند و نبايد برای تركان آزربايجان جنوبی و ديگر نقاط  ايران مدل و منبع گرفته شودּ حتي می توان گفت كه زبان ادبی و رسمی رايج در اين جمهوری نيز٬ كه آكنده از كلمات فارسی و روسی و عربی است و به شدت تحت تاثير دستور زبان فارسی قرار دارد٬ نمی بايد به عنوان زبان معيار و ادبی تركی برای آزربايجان جنوبی و ديگر نقاط ترك نشين ايران قبول شودּ
٢- نامهای مركب از كلمات فارسی٬ عربی و عبری٬ּּּּ (مانند يك٬ دو٬ سه٬ چهار٬ پنج٬ شنبه٬ جمعه٬ بازار٬ آدينه-آينا-ارنا-آننا ּּּ)  غيرقابل قبول اندּ
٣- تركيباتی كه با كمك "– آخشامی" (چرشنبه آخشامی٬ּּּּ) و "- ائرته سی" ( جوما ائرته سی٬ּּּ) ساخته شده اند٬ به لحاظ طولانی و غير استتيك بودن٬ و همچنين تضعيف زبان (به جای كاربرد نامی يك واژه اي) غيرقابل قبول اندּ
٤- "ائرته" در تركی به معني زود و قبل و پيش و ּּּ غيره بكار مي رودּكاربرد آن به معنی بعد در جومارته سی و بازار ائرته سی (پازارته سی) نادرست استּ
٥- كاربرد "آرا" براي ناميدن روزی در ميان و وسط هفته (سه شنبه) نادرست استּ زيرا در تركي "آرا" به معنی فاصله و ميان دو چيز جدا از هم است نه يك چيز واحد٬ در حاليكه  ميان و وسط يك چيز واحد با كلمه "اورتا" ادا ميشودּ
٦- بعد از نام هر روز٬ كلمه "گون" به معنی روز٬ ميبايست به نام روز چسبيده نوشته شودּ مانند آراگون٬ اورتاگون٬ يئلگون و ּּּּ بنابراين فرمهای آرا گون٬ اورتا گون٬ يئل گون وּּּּּ نادرست اندּ
٧- نام هر روز هفته به كلمه "گون" ختم ميشود و ميبايد از نوشتن آن به شكل "گونو" اجتناب نمودּ مانند يئلگون٬ اودگون و ּּּ به جاي يئل گونو٬ اود گونو و ּּּּ
٨-  در انتخاب نامهای تركی برای روزهای هفته حتی المقدور ميبايد به ترتيب از ميان نامهای تركی تاريخی٬ لهجه های تركی رايج در ايران و قفقاز و آناتولی و يا رايج در ميان اقوام ترك معاصر استفاده نمودּ
با توجه به موارد فوق٬ در زير نامهای تركی روزهای هفته داده شده اندּ نخست نام روز هفته به زبان فارسى و در داخل پارانتز ريشه زبانى هر نام٬ سپس معادل آن به تركى قيد شده استּ در مورد هر روز هفته نمونه هايئ از اسامی تركی تاريخی و يا معاصر به همراه نامهای پيشنهادی آزبيلتوپ٬ سايت آناديلی و ּּּ نيز داده شده است:
دوشنبه (فارسى+ آرامى): باشگون- Başgün
١- از نامهای ديگر در لهجه ها و اقوام ترك: ايكينجى گون٬ در آذربايجان بازار ائرته سى (فارسى+تركى)٬ در تركيه پازارتئسى (فارسى+تركى)٬ (مدآ: دوز گونو٬ آدس: دوز گونو )٬ آرنا-آدنا-آريا باشى ويا توقاى كونو (توقای= جنگل كوچك  ويا قرص ماه) ويا يئخ باش كونو (تركى بولقارى قديم٬ تركي قارائيم)٬ بنی اومه ييه (اورمو)٬ باش گون (قاراچای بالكار) ٬ تونتی گون (چوواش)
آناليز: بازار كلمه ای فارسی است٬ بنابراين بازار ائرته سی و پازارتئسی٬ غير قابل قبول اندּ علاوه بر آنكه ائرته به معنی قبل و زود است و كاربرد آن به معنی بعد و پس نادرست استּ آدنا-آرنا نيز از آدينه فارسی گرفته شده اندּ نام پيشنهادی دوزگونو نيز غير قابل قبول است٬ زيرا سبب اصلی اين نامگذاري تقدس نمك بوده است٬ حال آنكه روز دوشنبه از هيچگونه قداستی برخوردار نيستּ بنابراين بهتر است اين نام برای روزی مانند جمعه كه بين مسلمانان از نوعی قداست برخوردار است نگاه داشته شودּ از سوی ديگر در بسياری از لهجه های تركی مانند تركی بلغاری قديم٬ تركی قارائيم و تركی قاراچای مالكار٬ نام باش گون٬ به معنی روز اول هفته بكار رفته استּ اين نام اخيرا در تركمنستان نيز برای ناميدن دوشنبه انتخاب شده استּ با اين وصف٬ مناسبترين نام برای روز دوشنبه٬ اولين روز هفته ٬ باشگون مي باشدּ
 سه شنبه (فارسى+ آرامى): توزانگون- Tozangün
٢- از نامهای ديگر در لهجه ها و اقوام ترك: اوچونجو گون٬ در آزربايجان چرشنبه آخشامى (فارسى+ آرامى+تركى)٬ در تركيه سالى (از عبراني و يا ثالث عربى به معنى روز سوم) ٬ (مدآ: آرا گونو ٬ آدس: تك گونو)٬ آتلار كونو (تركى بولقارى قديم٬ چوواشي)٬ يامچىيا گئت ويا بازاراگئت (يئكانات)٬ ده وير (اورمو=دؤور)٬ توزان گون (محلي آزربايجاني)٬ گورگه گون (قاراچاي بالكار)
 آناليز: چرشنبه كلمه اي فارسي-آرامي و كلمات سالي٬ دؤور عربي مي باشند٬ بنابراين غير قابل قبول اندּ نام پيشنهادي آراگون نيز غيرقابل قبول است٬ زيرا آرا به معني فاصل بين دو چيز جدا مانند دو هفته است٬ حال آنكه سه شنبه روزي در داخل هفته واحد مي باشدּ بنابراين اين نام مي بايد اورتاگون ميشد كه به معني روز ميان هفته مي باشد و آرا گون بايد براي روز يكشنبه كه روز بين دو هفته متوالي است نگهداشته شودּ در ميان نامهاي محلي در آزربايجان٬ نام توزان گون وجود دارد كه نشان از نظافت و آراستگي داردּ (توزان در تركي به معني ذره است)ּ بنابراين براي روز سه شنبه نام توزانگون پيشنهاد مي شودּ
 چهارشنبه (فارسى+ آرامى): اودگون- Odgün
 ٣- از نامهاي ديگر در لهجه ها و اقوام ترك: دؤردونجو گون٬ در آذربايجان: چرشنبه (فارسى+ آرامى) ٬ در تركيه: چارشامبا (فارسى+ آرامى)٬  (مدآ: اود گونو٬ آدس: سود گونو)٬ در لهجه هاى آناتولى غربى (دنيزلى٬ اوشاق) ايشيقلى٬ ائشمه بازار٬  قاب كونو (تركى بولقارى قديم٬ قاب به معني خانواده و طائفه٬ اتحاد)٬ يامچى بازارى (يئكانات٬ اورمو)٬ خان گون (قارائيم)٬ باراس گون (قاراچاي بالكار)
آناليز: نامهاي چرشنبه و چارشامبا و آنهائيكه داراي كلمه فارسي بازار`اند٬ غيرقابل قبول اندּ نام اودگون كه معناي روز روشن است مناسب است٬ هم از اينرو كه مشابه آن در آناتولي شرقي (ايشيقلي گون) نيز بكار مي رودּ بنابراين براي روز چهارشنبه٬ نام اودگون پيشنهاد ميشودּ
 پنج شنبه (فارسى+ آرامى): اورتاگون- Ortagün
٤- از نامهاي ديگر در لهجه ها و اقوام ترك: بئشينجى گون٬ در آذربايجان و لهجه هاى آناتولى: جومعه آخشامى (عربى+تركى)٬ در تركيه: پرشمبه (فارسى+ آرامى)  (مدآ: سو گونو٬ آدس: آينا گونو)٬ كيچى آرنا-آدنا كونو ويا اورتا كونو (تركى بولقارى قديم قاراچاي بالكار٬ چواشي)٬ بازار (اورمو)
 آناليز: نامهاي داراي كلمات فارسي و عربي پرشمبه٬ جومعه٬ آرنا-آدنا-آينا (از آدينه فارسي) و بازار غيرقابل قبول اندּ نام اورتا گون٬ به معني روز ميان هفته٬ مناسب به نظر ميرسد٬ اين نام در ديگر لهجه هاي تركي مانند تركي بلغاري قديم نيز عينا براي روز پنجشنبه و در تركي قارائيم براي روز سه شنبه بكار رفته استּبنابراين براي روز پنج شنبه٬ نام اورتاگون پيشنهاد ميشودּ
جمعه (عربى): يئيگون- Yeygün
٥- از نامهاي ديگر در لهجه ها و اقوام ترك: آلتينجى گون٬ در آذربايجان: جومعه (عربى)٬  در تركيه: جوما (عربى)٬  (مدآ: آينى گونو٬ آدس: آدنا گونو)٬ آدنا كونو (تركى بولقار قديم٬ چواشي)٬ بايرام گون (قاراچاي بالكار)
آناليز: نامهاي داراي كلمات فارسي آدينه (آدنا٬ آرنا٬ آينا٬ּּ) و عربي جمعه غير قابل قبول اندּاز نامهاي موجود كه عطفي به قداست روز جمعه نيز داشته باشد٬ نام تاريخي يئيگون٬ بايرام گون و يا دوزگون است كه براي روزهاي ديگر هفته پيشنهاد شده استּنام يئي گون (به معني خوب و نيكو٬ فرمهاي ديگر آن يئگ٬ ييك٬ ايگ٬ ائگ٬ اييي٬ يئخ٬ ييخ٬ּּּּּּ) از سوي تركان بلغاري قديم٬ قومان٬ قارائيم و قاراچاي بالكار براي ناميدن روزهاي هفته بكار رفته استּ بنابراين براي روز جمعه نام يئيگون پيشنهاد ميشودּ
شنبه (آرامى): يئلگون- Yelgün
٦- از نامهاي ديگر در لهجه ها و اقوام ترك: يئدينجى گون٬ در آذربايجان: شنبه (آرامى)٬ در تركيه: جومارتئسى (عربى +تركى)٬  (مدآ: يئل گونو ٬ آدس: خاس گونو) ٬ آراكونو ( تركى بولقار قديم)٬ هفته نين بيري (اورمو)٬ سونكو گون (تركي قاراچاي بالكار)٬ چارتيق (تووا)
آناليز: نامهاي داراي كلمات شنبه و جوما غير قابل قبول اندּ از نامهاي پيشنهادي نام يئلگون (و يا سونكو گون از تركي قاراچاي بالكار) مناسب به نظر ميرسدּ
يكشنبه (فارسى+ آرامى): آراگون- Aragün
٧- از نامهاي ديگر در لهجه ها و اقوام ترك: بيرينجى گون٬ در آذربايجان: بازار (فارسى)- در تركيه: پازار (فارسى)٬ (مدآ: سود گونو٬ آدس: خاسا ؟ گونو)  در لهجه هاى آناتولى غربى (دنيزلى٬ اوشاق) گيرئى٬ گيرئيى٬ ائگ(يئكه ؟- بزرگ)٬ يئخ (يئى)و يا اوروس آدنا كونو (تركى بولقار قديم)٬ بازار (يئكانات)٬ هفته نين ايكيسي (اورمو)٬ قاتتي گون (قوموق)٬ اولو گون (تووا)
آناليز: نامهاي داراي كلمات فارسي بازار٬ پازار و آدنا و ּּּ غيرقابل قبول اندּاز نامهاي تركي٬ آراگون قابل توجه استּ آراگون براي ناميدن آخرين روز هفته (روز بين دو هفته متوالي) در ميان اقوام ترك از جمله قارائيمها بكار رفته استּ بنابراين براي ناميدن روز يكشنبه٬ نام آراگون پيشنهاد ميشودּ
چند واژه پيشنهادي تركي مربوط به گاهشماري و تقويم
در زير چند كلمه تركي پيشنهادي خود ٬ براي كلمات فارسي و عربي مربوط به گاهشماري و تقويم كه معادل تركي ندارند را مي آورمּ در باره هر كدام از اين كلمات كه از طرف اينجانب ايجاد شده اند توضيح مختصري نيز داده امּ
١- هفته:
يئدديجه– Yeddicə
در تركيه و يوگسلاوي سابق سره نويسان در مقابل هفته فارسي كلمه "يئديل" (يئدي+ايل) را بكار ميبرندּ پسوند –ايل در تركي معادل پسوند –ه و يا –انه و –گانه فارسي استּمعادل يئديل در تركي آزربايجان "يئئديل" استּ اما از آنجائيكه در تركي آزربايجان ايل به معني سال مي باشد (در تركي تركيه ييل به معني سال است) شباهت بين دو كلمه يئدديل (هفته) و يئددي ايل (هفت سال)  باعث اغتشاش خواهد گرديدּ از اينرو كلمه "يئدديجه" را به عنوان معادل كلمه هفته پيشنهاد مي كنمּ علاوه بر آنكه پسوند –جه نيز تقريبا معادل پوندهاي –ه٬ -انه٬ و –گانه است٬ در ساخت بعضي ديگر از كلمات مربوط به گاهشماري مانند دؤنه نجه به معني فصل و موسم نيز بكار رفته استּ
٢- سال شمسى٬ قمرى٬ هجري٬ ميلادي:
گونش ايلى - Günəş İli٬ آيسال ايل - Aysal İl٬ كؤچسه ل ايل – Köçsəl İl٬ دوغون ايل - Doğuş İli
 به منظور استاندارد نمودن تعبيرات فوق٬ معادل سالهاي قمري و هجري كه به ترتيب از كلمات يك هجائي آي (ماه) و كؤچ (هجرت) ساخته ميشوند٬ با اضافه نمودن پوند –سال٬ -سه ل٬ تركيبات "آيسال ايل" (سال قمري) و "كؤچسه ل ايل" (سال هجري) ساخته شدندּ براي سالهاي شمسي و ميلادي كه از كلمات دو هجائي گونه ش (خورشيد) و دوغوش (ميلاد)  ساخته مي شوند  از پسوند –ي در آخر كلمه ايل استفاده شده استּ بنابراين براي سالهاي قمري٬ هجري٬ شمسي و ميلادي به ترتيب "آيسال ايل"٬ "كؤچسه ل ايل"٬ "گونه ش ايلي" و "دوغوش ايلي" را پيشنهاد مي كنمּ
 ٣- دقيقه٬ ثانيه و آنيه:
ايريمجيك – İrimcik٬ ايكينجيك İkincik ٬ قيرپيمجيك – Qırpımcıq
 -واژه پيشنهادي ايريم از كلمه ايري به معني درشت با اضافه نمودن پسوند –م ساخته شده (مانند بيريم = بير= ايم٬ به معني وآحد) و به معني دقت استּ با اضافه نمودن پسوند –جيك واژه ايريمجيك معادل دقيقه حاصل شده استּ
-واژه ايكينجيك از اضافه نمودن پسوند -ايك به ايكينجي حاصل شده و معادل ثانيه استּ
-واژه قيرپيمجيق از اضافه نموده پسوند –جيق به كلمه قيرپيم (قيرپ=يم) كه به معني آن و لحظه است ايجاد شده است و به معني آنيه استּ
بنابراين براي كلمات دقيقي٬ ثانيه و آنيه معادلهاي تركي ايريمجيك٬ ايكينجيك و قيرپيمجيق را پيشنهاد مي كنمּ
 ٤- ساعت مچي:
چولازيق – Çolazıq
 كلمه پيشنهادي "چولازيق" كه معادل ساعت مچي است به قياس كلمه بيله زيك به معني دستبند و النگو در تركي ساخته شده استּ فرم اصلي بيله زيك٬ بيله ك+اوزوك به معني حلقه مچ است كه در تركي معاصر به بيله زيك تغيير فرم داده استּدر تركي باستان كلمه  چولا – Çola به معناي ساعت (واحد زمان) بكار مي رفته استּ با اين قياس تركيب چولا+اوزوك به معني حلقه ساعتي و يا ساعت مچي را نيز به شكل چولازيق نشان داده امּ
 ٥- كرونولوژي:
چاغينسيرا – Çağınsıra
 در زبان تركي چاغ به معني وقت و هنگام و زمانه استּاما كاربرد كلمه چاغ به معني زمان بويژه در مقابل مفهوم مكان چندان صحيح نيستּ زيرا در تركي چاغين - Çağın (چاغ+ين) به مفهوم زمان٬ در مقابل اورون – Orun (اور+اون) به مفهوم مكان استּردپاي واژه چاغين در تركي آزربايجاني را در كلمه هاچان مي توان مشاهده كرد كه در آن حرف غ مانند تركي استانبولي٬ حذف شده استּ (هاچاغين= ها+چاغ+ين=ها+چا+=هاچان)ּ با حركت از اين نقطه براي كلمه كرونولوژي٬ تركيب چاغينسيرا (چاغين+سيرا) پيشنهاد ميشودּ چاغين به مفهوم زمان و سيرا به مفهوم رديف و نوبت و ترتيبּּּּ
 ٦- تاريخ (علم) و تاريخ (مورخه) :
اؤته ك - Ötək ٬ ايلايگون- İlaygün
 در زبان فارسي براي ناميدن دو مفهوم متفاوت علم تاريخ (به انگليسي History) و مورخه (به انگلسيي Date) مانند تاريخ تولد٬ هر دو كلمه واحد "تاريخ" بكار مي رود٬ اما در زبان تركي همچو كمبودي وجود نداردּدر نشريات دانشجوئي تركي در ايران به واژه ايلاي به معني تاريخ برخورد مي كنيمּ حال آنكه كاربرد كلمه ايلاي معادل تاريخ در هر دو معني آن (علم و مورخه) داراي اشكال استּ
در زبان تركي براي تاريخ به معني علم تاريخ واژه "اؤته ك" (اؤت+ ه ك٬ از اؤتمك به معني سپري شدن و گذر كردن)  پيشنهاد شده استּ بنابراين تعويض كلمه موجود اؤته ك با كلمه ديگري جهيت نداردּ و اما كلمه ايلاي به معني مورخه نيز نميتواند بكار رودּ زيرا مورخه مثلا قطعنامه مورخه فلان و يا تاريخ تولد٬ شامل سه بخش سال و ماه و روز استּ با توجه به اين نكته٬ معادل كلمه مورخه٬ به شكل "ايلايگون" (ايل+آي+گون) پيشنهاد ميشودּ 
در زير چند كلمه تركي مربوط  به تقويم و گاهشماري تركي– شامل موارد پيشنهادي خود در فوق به رنگ قرمز- را آورده ام:
 تقويم و گاهشماري تركي: تورك ييمي و چاغ بيريملري – Türk Yimi və Çağ Birimləri
 ساعت (واحد زمان): چولا – Çola
روز: گون –Gün
هفته: يئدديجه– Yeddicə
ماه: آى - Ay
دوره دو ماهه: كسين - Kəsin
فصل٬ موسم (سه ماهه): دؤنه نجه - Dönəncə
دوره شش ماهه: سوره م -Sürəm
سال: ايل - İl
سال شمسى: گونش ايلى - Günəş İli
سال قمرى: آيسال ايلى - Aysal İl
سال هجري: كؤچسه ل ايل – Köçsəl İl
سال ميلادي: دوغون ايل - Doğuş İli
سالنامه: ايلليك – İllik
سالگرد: ايل دؤنوم - İldönüm
سالنما: ايل گؤر - İlgör
دقيقه: ايريمجيك - İrimcik
ثانيه: ايكينجيك - İkincik
آنيه: قيرپيمجيك - Qırpımcıq
ساعت مچي: چولازيق - Çolazıq
روزشمار: گونگه ن - Güngən ٬ گونله ج – Günləc
تحويل سال: گون دؤنومو٬ ايل دؤنوشومو
وقايع نامه: ايلده ليك – İldəlik
كرونولوژي: چاغينسيرا – Çağınsıra
قرن-سده: يوزايلليك – Yüzillik
دهه: اون ايلليك – Onillik
وقت٬ هنگام: چاغ - Çağ
تقويم: ييم – Yim
تاريخ (علم):  اؤته ك - Ötək
تاريخ (مورخه) :  ايلايگون- İlaygün
مدت: سوره  - Sürə
مهلت: سوره و -Sürəv
عهد٬ دوره: دؤنه م -Dönəm
روند: سوره ج – Sürəc
پريوديك٬ ادواري: سوره لي – Sürəli
مزمن: سوره گن – Sürəgən
دائم٬ مداوم: سوره كلي – Sürəkli
ابدي: منگي – Məngi
ازلي: آشني – Aşnı
آخر: سون - Son
اول: ايلك- İlk
نهايت: بيتيم - Bitim
ابتدا: باشلانقيج - Başlanqıc
اوليه٬ نخستين: ايلكين – İlkin
نادر: اسئيره ك – Seyrək
زود زود: سيخجا - Sıxca
پياپي: آرديشيق - Ardışıq
قديم: اسكي - Əski
باستان: بايري - Bayrı
زمان (در مقابل مكان) :  چاغين - Çağın
مكان (در مقابل زمان) :  اورون - Orun