Urmiye Aşıq havaları Türkce qoşuq’da

Latin Türkcə yazımı: Umud Urmulu
Güney Azərbaycan, Urmiye: Urmiye’li Türk qoşar Mahmıd Şamı Urmiye Aşıq məktəbinin 72 havsını Türkcə bir qoşuqda bir araya gətirmiş.
Oxu aşıq oxu şərqi, Taciri
Gözəlləmə Təcnis, Divan havasın
Misri, Siyastapul, Dilqəm, Hələbi
Bəhməni, Qurbəti, Hicran havasın
Oxu Aşıq, Qəreyni, Pənahi
Cəmşidi, Gəraylı, Segah, Əkbəri
Qərəçi, Çindvar, Şərur, El köçdü
Dübeyt, Araz barı, Muğam, Həştəri
Oxu Aşıq, Cəngi Koroğlu
Sulduzu, Cavadı, Xaça Xaldarı
Yanıq kərəm, Qarsı, Dəstan, Döşəmə
Paşam köçdü, Nəsrüllahı, Əfşarı
Oxu Aşıq, Xan Çobanı, Zarıncı
Qələndəri, Duraxanı, Dikdaban
İrəvani, Şah ismail, Nəmdi
Leyli Məcnun, Göyçə gölü, Qəmərcan
Oxu Aşıq, Tərəkəmə, Şikəstə
Şəkəryazı, Nəxcivani, Səmahi
Qəhrəmani, Hərbə Zorba, Möhtərəm
Şahsevəni, Qarabağı, Əmrahı
Oxu Aşıq oxu, Dərə dolduran
Ruhani, Qoçanı, Şaqı, Şirvani
Sarı tel, Keşişoğlu, Qəcəri
Hərati, Cəlili, Elyaz, Irfanı
Oxu aşıq, oxu ağızların var olsun
Şamiyəm, şairəm söz aşıqıyəm
Çal oxu dinləyim sazla sözünü
Mən Azərbaycanın öz aşıqıyəm.
Urmiye Aşıq məktəbinın baqşa havalarıda var olmaqdadır, örnək üçün:
Urmiye Gözəlləməsi, Osmanlı, Avçı Geraylısı, Göycə Gözəlləməsi, Həmədan Gəraylısı, Kəsmə Divan, Dol hicranı, Gülşəni və ..

اورمیه آشیق هاوالاری‌نـین آدی بیر تۆرکجه شعرده

اورمیه‌لی تۆرک قۏشار اوستاد محمود شامی 72 آشیق هاوالارسینی آشاغی دا کی شئعرده بئله گتیریبلر.

اوْخو عاشیق اوْخو شرقی، تاجری

گؤزه‌لـله‌مه تجنیس، دیوان‌ هاواسین

میصری، سییاستاپوْل، دیلقم، حلبی

بهمنی، قوربتی، هیجران هاواسین

٭٭٭

اوْخو عاشیق، قره‌عئـیـنی، پناهی

جمشیدی، گرایلی، سئگاه، اكبری

قره‌چی، چیندوار، شرور، ائل كؤچدو

دوبئـیت، آرازباری، موقام، هشتری

٭٭٭

اوْخو عاشیق اوْخو، «جنگی كوْراوْغلو»

سولدوزو، جاوادی، خاچا خالداری

یانـیق كرم، قارصی، دستان، دؤشه‌مه

پاشام كؤچدو، نصر-و-اللاهی، افشاری

٭٭٭

اوْخو عاشیق، خان چوْبانی، زارینجی

قلندری، دوراخانی، دیك دابان

ایره‌وانی، شاه ایسماعیل‌, نمدی

لئـیلی مجنون، گؤیچه‌گولو، قمرجان

٭٭٭

اوْخو عاشیق، تره‌كمه، شیكسته

شكریازی، نخجوانی، سماهی

قهرمانی، حربه زوْربا، مؤحترم

شاهسونی، قاراباغی، ایمراهی

٭٭٭

اوْخو عاشیق اوْخو، دره‌ دوْلدوران

روحانی، قوْچانی، شاقی، شیروانی

ساری تئلی، كشیش اوْغلو، قجری

هراتی، جلیلی، ائلـیاز، عورفانی

٭٭٭

اوْخو عاشیق، اوْخو آغزین وار اوْلسون

«شامی»یم شاعرم سؤز عاشیقی‌یم

چال اوْخو دینله‌ییم سازلا سؤزونو

من آذربایجانـین اؤز عاشیقی‌یم .

Urmiye Şəhəri və Çevrəsinin Nüfus Sayımı – 1869

Umud Urmulu
Romik Sarkezians öz Facebook Səhifəsində Urmiye Şəhəri və Çevrəsinin 1869 ci illərdə Etnik və Ulusal Baxımdan Nüfus sayımıla ilgili bir bilgi paylaşmışdır, yayınlanan bu bilgi bir ingilizcə ansiklopediadan alınmışdır. Bildindiği üzərə o devirdə Xristiyan misyonerlər, Avrupa və Batılı din adamları Batı Azərbaycan’da büyük gəl getləri olmuş və Urmiye Şəhəri və Çevrəsində bulunan Etnik və Ulusal Cəmiyyətlərin Öz Ulusal çıxarları yönündə Dəyişdirilməsi üçün büyük çabalar sərf etmişlər. Ancaq paylaşılan bu nilgi Urmiye Şəhəri və çevrəsindəki Etnik və Ulusal Cəmiyyətlərın Sayımı baxımadan o illərə Görə qəbul oluna biləcək durumu Göstərməktədir. Bu tarixsəl bəlgəni incələdiğimizdə Urmiye Şəhərinin nüfus Yapısı o illərdə 92% Türk olduğu və Urmiye Çevrəsinində 65% Türk olması görülməktədir.
Adı çəkilən bəlgənin ingilizcə mətni:
The district has a population of about 125,000 inhabitants of which 31,500 belong to the town of Urmia and 93,500 to the 360 villages.
 The country population is composed of 4 Armenian villages, with 1000 inhabitants; 90 Nestorian villages with about 20000 inhabitants, of whom from 1500 to 2000 are Catholic Chaldeans; 30 villages of Koords (Sunnite Mohammedans), [with] 7,500 inhabitants; 215 Turkish villages (Shiite Mohammedans), [with] 60,000 inhabitants; 21 villages with a mixed population of Chaldees, Armenians, and Mohammedans, [with] 6,000 inhabitants.
The town of Urmia numbers 200 Catholic Chaldees; 600 Nestorian Chaldees; 1000 Israelites; 1500 Sunnites and 28[000] Shiites.
Paylaşılan verilərə bir Baxış:
Tarixsəl bəlgədə olan verilərə Görə Urmiye Şəhərinin nüfusu o illərdə 125,000 nəfər olmuşdur, bu sayıdan 93500 nəfər Urmiye Çevresində (360 kəndə hesaba qataraq) və 31500 nəfər Urmiye Şəhərində yer almaqla birlikdə. Urmiye Şəhərinin Nüfus sayımı ingilizcə mətndə yanlış olaraq 3-5 sayılarının 8’ə bənzədiği üçün 81800 yazılmış və bu yanlışdır. Urmiye Şəhərinin doğru Nüfus sayımı 31500 olubdur, bu sayı Çevrədəki 93500 nəfərin Toplam 12500 dən əksi etdiğimiz zaman ortaya çıxır.
Urmiye Şəhərində Asurilər 200 Katolik Kəldanı, 600 Nəsturidən Oluşmaqdaymış və toplam olaraq 800 nəfər görülməktədir.
Urmiye Şəhərinin Sünni Türkləri 1500 nəfər olaraq veridə görülməktədir, bu sayı olası bütün Sünni Türkləri qapsayırmış. bir neçə il bundan öncəyə qədər Urmiye, Salmas vs kimi Türk şəhərlərdə bulunan Sünni Türklər kürd olaraq göstərilməktəydi, artı Urmiye Şəhəri 19 ci yüz ildən 20 ci yüz ilin yarısına dək Kürd nüfus sayımı baxımdan çox az və görülməyəcək qədər kürdə ev sahibliği yapmışdır. Taixsəl sürəcdə kürdlərın Urmiye və çevrəsində var olma nədənləri köçəri olaraq, Saldırqan, Yağı vs kimi tariximizdə görülməktədir, adı çəkilən sürəcdə Şeyx Abdullah, Simitqu, Azərbaycan milli höküməti vs kimi olaylarda tarixə keçməktədir. Urmiye Şəhəri və çevərinsdəki bugünku kürd nüfus sayımı iran islam devrimi sonrasında devlətin kürd kartini Türklərə qarşı Qullandığından dolayı və Artı Radikal və silahli kürd Örgütlərin bölgəyə tasarladıqları 100 illik plandan dolayı köçəri olaraq yerləşdirilmişdir. ancaq biz bu tarixsəl veri 1500 Sünni sayısını yarı Türk və yarı kürd olaraq hesab etmişik.
Urmiye Şəhərinin Şiiələri (Türk) veridə yanlış olaraq 28000 yazılmışdır,Türk Ələvi və Qızılbaş Nüfusu büyük olasılıqla Şiiələr olaraq hesab olunub və sayıları ayrı verilməmişdir.
Urmiye Çevrəsində 1000 Erməni (4 kənd), Asurilər 20000 nəfər(1500-2000 nəfər bunlardan katolik kəldani olmaqla birlikdə), kürdlər 7500 (30 kənd) və Türklər 60000 nəfər (215 kənd) verilmişdir.
21 kənddə 6000 nəfər Asuri kəldanilər, Erməni və Mohəmmədi olaraq verilmiş. Məhəmmədilər Türk və kürd olabiləcəklərindən dolayı biz bu sayını Türk, Kürd, Erməni və Asurilərdə eşit olaraq paylaşmışıq.
Bilgilər və veriləri Özetlərsək:
bu tarixsəl verilərə dayanaraq Urmiye və Çevrəsində ki kitlələrin Etnik və Ulusal Nüfus sayısını belə söyləyə bilərik:
Türk %91,9 (Şəhər), %64,7 (çevrə) və toplam %71,6
Yəhudilər: %2,3 (Şəhər), 0 (Çevrə) və toplam %8 
Asurilər: %2,5 (şəhər), %23 (Çevrə) və toplam %8,17
kürdlər: %2,4 (Şəhər), %9,6 (çevrə) və toplam %7,8
Ermənilər: %0 (Şəhər), %2,7 (Çevrə) və toplam %2   
Yazının farsca qaynağı:
Mehran Baharli bəyin qonuila ilgili farsca yazısı 
Qullanılan Qaynaq:  https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151362844336344&set=a.429065361343.203745.551706343&type=1&theater

مسئله زبان ملی: زبان ترکی یا زبان آزربایجانی؟

اومود اورمولو

مسئله نام زبان ملی و نام ملت یکی از اصلی ترین مباحث مابین دو گروه از تفکرات عمده موجود در حرکت ملی ترک می باشد، گروهی با پیروی از ترمینولوژی و ایدئولوژی غالب موجود "آزربایجانگرائی" در آزربایجان شمالی نام پیشنهادی برای زبان و ملت را به ترتیب "زبان آزربایجانی" و "ملت آزربایجان" و گروه دوم با توجه به پیشینه تاریخی، علمی و اجتماعی نام های "زبان ترکی" و "ملت ترک" را پیشنهاد می کنند. به نظرم راقم این سطور بدون هیچ گونه پیش فرضی می باید در فضائی سالم، علمی و دوستانه تمامی مباحث از جمله نام ملت و نام زبان از زوایای مختلف مورد بررسی همه جانبه ای قرار گیرند تا به نتیجه ای مشترک برسیم. بنده به نوبه خود به مرور زمان مقالات متعددی در این مورد تحریر خواهم نمود و به طور خاص به منبع ایدئولوژیک، علل سیاسی ظهور و ترویج این مفاهیم و ... خواهم پرداخت. بدین منظور مهمترین منبع و علت ظهور هر دو مفهوم مذکور در پیشینه تاریخی - سیاسی آزربایجان شمالی می باشد، ما در آزربایجان جنوبی و دیگر ترکان ساکن ایران به غیر از طیف مشخصی چپ آزربایجان! که از بعد ایدئولوژیکی سمپاتی نسبت به مسائل تاریخی – سیاسی خاص آزربایجان شمالی داشته و دارند تاکنون از سوی هیچ یک از گروههای فکری و ایدئولوژیکی سمپاتی خاصی نسبت به مفاهیم "زبان آزربایجانی" و "ملت آزربایجان" مشاهده ننموده ایم. به همین سبب بنده نیز برای واکاوی مفاهیم موجود به پیشینه تاریخی و مسائلی که حول این مفاهیم در قشر الیت ترک آزربایجان شمالی در جریان بوده و می باشد رجوع خواهم نمود تا زاویه دید همه جانبه ای را نسبت به موضوع و چرائی بسیاری از سوالهای حول مسئله پاسخی درخور را ارائه کنم.

مسئله ایدئولوژی ملی اکنون در آزربایجان شمالی یکی از مهمترین بحث های چالش برانگیز روز میباشد که همراه موضوع ایدئولوژی ملی مباحث هویت ملی و زبان ملی نیز مطرح می گردد. گروهی که خود را برخواسته از ایدئولوژی "آزربایجان گرائی" می خوانند تفکر خود را بر اساس مولفه های "زبان آزربایجانی" و "ملت آزربایجان" بیان کرده و در تقابل با ملی گرایان ترک که اساس فکری شان بر دو مولفه "زبان ترکی" و "ملت ترک" استوار می باشد به پیش برده و بعضاً در تعاریف خود ماهیت ملی گرائی ترک را همراه با مولفه هایش در تقابل با آزربایجانی گرائی معرفی می نمایند. مسئله ایدئولوژی ملی بر مبنای هر یک از دو تفکر غالب یاد شده در نظر گرفته شود بدون تردید دو فاکتور نام ملت و نام زبان ملی از اهمیت بسزائی برخوردار خواهد بود. در حقیقت تعیین نام زبان ملی و نام ملت نقش مهمی در تعین ایدئولوژی ملی و چهارچوب هایش ایفا می کند، برای مثال نام و زبان ملی هر ائتنیکی هر چه باشد مهمترین عامل در تعیین کننده ایدئولوژی ملی آن ملت هست.

در آزربایجان شمالی بسیاری از سردمداران ایدئولوژی ملی همچون ن.جفراف، ا.داش دمیر اف، س.خلیل اوف و .. ماهیت "آزربایجان گرائی" را مترادف با مفاهیم "ملت آزربایجان" و "زبان آزربایجانی" معرفی می کنند. به نظر آزربایجان گرایان وجود نام زبان آزربایجانی در قانون اساسی و داشتن موقعیتی سیاسی و حقوقی یکی از مهمترین سلاح ها برای ایدئولوژی آزربایجان گرائی می باشد برای مثال صلاح الدین خلیل اوف می گوید: " زبان آزربایجانی" شاه رگ ایدئولوژی آزربایجان گرائی می باشد. نظامی جعفر اف از الیت های سال خورده آزربایجان شمالی نیز در جائی می نویسد: "نهادن نام زبان ترکی برای ترک زبانان سبب ایجاد حساسیت در ائتنیک های غیرترک آزربایجان شمالی می گردد، در عین حال کاربرد زبان ترکی برای دو زبان مستقل (منظور ترکی ترکیه و ترکی آزربایجانی) دلیلی بر اشتراک ریشه ای زبان های مذکور نمی باشد".

افراند داش دمیر اف که شخصیتی آکادمیک هست می گوید: بر اساس منابع تاریخی زبان مهمترین شاخص ملی گرائی در آزربایجان بوده و هر دو نوع تفکر برخواسته از زبان ترکی و زبان آزربایجانی هر دو صحیح اند، به نظر وی مسئله نام زبان و نام ملت در روندی طبیعی به ماهیت حقیقی خود دست خواهد یافت و برگزیدن نام زبان آزربایجانی و ملت آزربایجان به نفع منافع ملی آزربایجان گرائی بوده است. گرچه وی سعی در بی طرفی نسبت به دو تفکر عمده ملی گرائی دارد ولی با توجه به اعمال و گفتار ایشان وی جزء انسانهائی می باشد که از تفکر آزربایجان گرائی حمایت می نماید. نکته قابل تامل در سخنان ایشان آنجاست که برگزیدن نام زبان آزربایجانی را وی مترادف با پروسه طبیعی سیر شده ولی انتخاب مفاهیم زبان ترکی و ملت ترک که برخواسته از حقیقت ذاتی مردمان ترک زبان می باشد را به روندهای طبیعی پیش رو می سپارد. تغییر نام ائتنیکی و زبانی گروه ملی بدون تردید در سایه روندی طبیعی صورت نمی پذیرد و کاملاً با توجه به پیشینه مسئله روندی تماماً غیرطبیعی و معنادار سبب برگزیده شدن مفاهیم یاد شده گردیده است. در عین حال این سخن ایشان که تغییر زبان ترکی و ملت ترک به زبان آزربایجانی و ملت آزربایجان در راستای منافع آزربایجان گرائی بوده است این سوال را مطرح می نماید که زبان ترکی که زبان مادری میلیونها انسان که آزربایجان وطن آنها میباشد چرا در تضاد با ایدئولوژی آزربایجانی گرائی هست در دیگر سو اگر زبان ترکی مغایر با ایدئولوژی آزربایجان گرائی میباشد هویت ائتنیکی ترک زبانان نیز می باید متضاد با آزربایجان گرائی معنا یابد.

بعضی از شخصیت های آزربایجان شمالی نظیر ه.حسن اف، ی.قارایو، ک.عبدالله، آنار، ق.کاظیم اف، ر.احمد لی و ...که از سنتز آزربایجان گرائی و ملی گرائی ترک سعی در پاسخ دهی به مسئله دارند این گونه می گویند که: اگر زبان آزربایجانی به صورت ترکیب های "زبان ترکی آزربایجانی"، "زبان آذری ترکی"، "ترکی آزربایجانی" و ... می بود از بسیاری از جهات شاید بهتر می شد. برای مثال تاریخ نویس حسن حسن اف (عزیز اوغلو) و رافائیل احمد لی نظر خود را مبتنی بر لزوم استفاده از زبان ترکی در سطح زبان دولتی بیان می دارند، یا کمال عبدالله متضاد با این دو شخص خواستار بهره گیری از ترکیبات متعددی می باشد وی در مقاله ای می نویسد: زبان مادری ما بدون تردید زبان ترکی می باشد ... ولی شاید آن را به صورت زبان آزربایجانی بیان کنیم بهتر باشد؟ یا مثلاً زبان ترکی آزربایجان نیز قابل بررسی می باشد و این ترکیب نیز می تواند صحیح باشد. شاید در بعد اول یک زبان دارای چندین نام باشد و این کمی غیر معقول به نظر آید ولی به نظرم هیچ کدام از این نامها نفی کننده دیگری نیستند. 

به نظر اینگونه نگریستن به مسئله زبان ملی و نام ملت نمی تواند خالی از ایراد باشد، در وهله اول شاید برای نامیدن دولت، اراضی ملی و ... کاربرد چندین نام عادی می بود کاربرد چندین نام نیز برای نامیدن زبان ترکی شاید طبیعی جلوه می نمود ولی اینطور نیست و برای مثال در زمان شکل گیری جمهوری آزربایجان چندین نام از جمله خزر، آزربایجان، جنوب قفقاز، جمهوری ترک و ...بیان شد ولی تنها یکی از نامها برگزیده شد و این بدان معنا می باشد که اسامی توصیه شده اگر کاربرد معنا و مفهومی یکسانی داشت اکنون نیز می توانستیم از تمامی این نام ها بهره ببریم.

در عین حال کاربرد ترکیب زبان ترکی آزربایجانی نیز خود مناقشه برانگیز و مغایر با واقعیات می باشد، درهیچ دوره تاریخی ای ترک زبانان نام زبان مادری خود را بدین مفهوم نخوانده اند الا در زمانی که مسئله در مورد دو زبان و یا لهجه خانواده زبان ترکی بوده است. گوشه ای از حافظه تاریخی ملتها در آثار نویسندگان، شعرا و .. منعکس می گردد و بدون تردید بررسی نام زبان بکاربرده شده توسط شاعران ترک خود مشکل گشای این امر می باشد، تا قبل از ظهور مفاهیم ملت آزربایجان و زبان آزربایجانی در آزربایجان شمالی بدون استثناء هیچ کدام از شاعران، نویسندگان و ... ترک از این لفظ بهره نبرده اند و تنها پس از تغییر نام زبان ترکی به زبان آزربایجانی در آزربایجان شمالی می باشد که تنی چند از شاعران در مدح و ثنای دولت مداری و زبان آزربایجانی شعر سروده اند. در عین حال چه لزومی به تغییر نام زبان ترکی به زبان آزربایجانی برای تمایز هر چه بیشتر با کشورهای ترک زبان و الخصوص ترکیه وجود دارد؟ در حالیکه بسیاری از کشورها از جمله ایران سالیانه میلیارد دلار برای چاپ کتاب به زبان فارسی برای فارس زبانان افغانستان، تاجیکستان و... صرف می کند و از هیچ کوششی برای ترویج زبان فارسی دریغ نمی ورزد چرا بعضی از روشنفکران و طیف الیت ترک سعی در افزایش تمایز ها و به قولی محلی گرائی اند که در تاریخ ترک صدمات بسیاری را از این موضوع دیده ایم می باشند. در وهله بعدی با وجود دهها دولت عرب که دارای زبان رسمی و دولتی عربی اند چرا هیچ یک از این دولتها برای تمایز با دیگر دولت های عربی از نام کشورها برای نامیدن زبان خود بهره نبرده، در حالیکه انشقاق مابین زبانهای بکاربرده شده عربی در قیاس با زبان ترکی قابل مقایسه نیست. بسیاری دیگر از کشورهای متشابه به وضعیت ترکان نیز دقیقاً روشی به مانند دولت های عرب را برگزیده اند .ترکی ترکیه و ترکی آزربایجانی هر دو جزء زیرمجموعه زبان ترکی بوده و دارای شباهت های متعدد و تاثیرات متقابلی نسب به هم میباشند و اصرار برخی از الیت ترک نسبت به تمایز خود نشان از عدم درک روند جهانی زبانها، ماکیرو میکرو فرهنگ ها و .. از سوی اینان می باشد. در عین حال ترکیب زبان ترکی آزربایجانی نفی کننده دیگر ترکان ساکن متکلم به زبان ترکی در جغرافیاهای خارج از آزربایجان میباشد برای مثال متصور شوید یک ترک ساکن تهران به علت کاربرد ترکی آزربایجانی خود را طرد شده احساس می کند چون او در جغرافیای آزربایجان ساکن نیست در عین حال کاربرد این ترکیب سبب صدمه زدن به روند ملت شوندگی جامعه ترک در ایران می شود. یا حتی مناطق ترک نشینی به مانند بورچالی، دربند و....  نیز که از آزربایجان شمالی جدا شده اند در ترکیب ترکی آزربایجانی معنا نمی یابند. در دیگر سو در صورت کاربرد ترکیب "ترکی آزربایجانی" جامعه ترک از میراث معنوی و هنری بسیاری از شاعران، نویسندگان، ادبا، حکما و ... ترک همچون فضولی، مولانا و صدها مثال دیگر که ارتباطی با آزربایجان نداشته اند محروم می گردد.

در جمهوری های ترک استقلال یافته پس از اتحاد جماهیر شوروی اولین دولتی که نام ترک و زبان ترکی را به سطح دولتی ارتقاء داد و برای بیان ملت و زبان دولتی برگزید آزربایجان شمالی میباشد و عدم کاربرد نام زبان ترکی و ملت ترک ضربه ای غیرقابل جبران بر دولت مداری ترکی و حافظه تاریخی ملت ترک میباشد. تنی چند از پیش روان جامعه آزربایجان شمالی استفاده از زبان ترکی را مغایر با تفکر استقلال و دولت مداری آزربایجان شمالی معرفی می کنند می باید به این عزیزان فرمود که چرا در دنیای مدرن با وجود دهها کشور دارای زبان رسمی انگلیسی استقلال هیچ یک از دولت ها به زیرسوال نمی رود ولی در آزربایجان شمالی استفاده از نام حقیقی صاحبان اصلی این سرزمین سبب به خطر افتادن تفکر استقلال و دولت مداری می گردد؟ 

در تحریر مطلب فوق از مقاله فائیق علی اکبر اف (غضنفراوغلو) استفاده شده است.

آیا زبان ترکی در ایران جان دوباره ای می گیرد؟ بخش دوم

اومود اورمولو

جمعیت دمگرافیک ترکان ساکن تهران

ترکان ساکن ایران در گروه های ناهمگن زبانی واقع شده و در سرتاسر ایران پراکنده اند، در عین حال دارای بافت متفاوت اجتماعی – اقتصادی می باشند. بر اساس تحقیقات امیر ابراهیمی که به سال 2000 در تهران صورت گرفته است ترکان ساکن تهران در 3 منطقه اجتماعی – اقتصادی طبقه بندی کرده است(5). بر اساس تحقیقات وی ترکان با وضعیت مادی خوب در شمال تهران، مهاجرین ترک و خانواده هائی به وضعیت مادی متوسط در جنوب تهران ساکن می باشند مابین این دو طیف نیز در مناطق تجاری مرکزی می باشند که بیشترین طیف ترکان تهران را به خود اختصاص می دهند. تحقیق مذکور بر دو موضوع انتخاب و ترجیح زبان در خانواده ها و وضعیت متکلمین به زبانهای ترکی و فارسی صورت گرفته است. اساس تحقیقات بخش اول که در رابطه با انتخاب و ترجیح زبان می باشد با استفاده از روش پرسشنامه صورت گرفته است، در این روش حدود 650 پرسشنامه در 22 منطقه تهران پخش شده که 521 پرسشنامه پس از جواب دهی مورد بررسی واقع شده است. در موضوع دوم بیشتر از طریق مصاحبه ها و گزارشات رودر رو صورت پذیرفته است.  

ترجیح و انتخاب زبان در خانواده

در این موضوع نحوه انتخاب زبان در خانواده های متعدد و متفاوتی مورد بررسی قرار گرفت. در بررسی وضعیت از پدربزرگ ها، مادربزرگ ها، پدر، مادر، برادران، کودکان و .. مورد بررسی قرار گرفته اند. میزان خطاها حدود 5% بیان شده است. برای بررسی خانواده ها نیز موضوعات سن، وضعیت تحصیلی و محل زندگی مورد بررسی قرار گرفته است. در پرسشنامه نیز پنج جواب 1- همیشه ترکی 2- ترکی بیشتر از فارسی 3- برابر 4- فارسی بیشتر از ترکی 5- همیشه فارسی جای گرفته است.

همانطور که از جدول شماره 1 دیده می شود انتخاب و ترجیح اکثریت بزرگسالان خانواده ها زبان ترکی بوده است. در دیگر سو تفاوت انتخاب و ترجیح زبان مابین گروه سنی بزرگسالان و جوانان نیز در جدول به وضوح دیده می شود. اولین ترجیح زبانی جوانان زبان فارسی بوده و مابین انتخاب زبانی در پدر و مادر تفاوت چندانی مشاهده نمی گردد. دیگر تمایز جوانان و بزرگسالان ترجیح زبان فارسی برای برقراری ارتباط با بزرگسالان از سوی جوانان دیده میشود. 

بر اساس نتایج تحقیقات عمده اکثریت باسوادان در تحقیق برای برقراری ارتباط با بزرگسالان اکثراً از زبان ترکی بهره می برند. سطح تحصیلات در انتخاب زبان دیگر گروههای مورد پرسش واقع شده تاثیری را نشان نمی دهد. در دیگر سو مابین بزرگسالان با تحصیلات پائین و متوسط خانواده نیز تفاوت مشخصی ظهور می کند که به صورت استفاده بیشتر بزرگسالان دارای تحصیلات پائین از زبان ترکی می باشد. این تمایز در گروه های با تحصیلات عالی و متوسط نیز تکرار می شود، گروههای با تحصیلات عالی با بزرگسالان خانواده ها بیشتر به زبان ترکی ارتباط برقرار می کنند. بنا به آمار ترکان صاحب تحصیلات متوسط بیشترین تکلم به زبان فارسی را با بزرگسالان به خود اختصاص داده اند. 

بنا به آمار در گروه 1 سنی که جوانترین گروه می باشد از هر 80 نفر تنها 1 نفر متاهل بوده و بدین سبب آمار ترجیح زبانی گروه مذکور در آنالیز واقع نشده است. در گروه دوم آمار متاهلین نرمال بوده و در تحقیق گنجانده شده است. افزایش سن در ترجیح زبان بسیار موثر بوده و همانطور که از آمار ارائه شده دیده می شود بیشتر جوانان کم سن و سال در هنگام برخورد با برادران و خواهرانشان از زبان فارسی بهره برده اند. در زنان متاهل نیز تفاوت ها در دو گروه سنی بارز می باشد. بیشتر زنان متاهل بزرگسال در هنگام برخورد با دیگران از زبان ترکی بهره جسته ولی در هنگام برخورد با کودکان از زبان فارسی – ترکی و یا تماماً فارسی بهره جسته اند.

بنا به جدول شماره 2 دیگر فاکتور در انتخاب زبان در همسران سطح تحصیلات مشخص می گردد. برای مثال همسران دارای تحصیلات عالی با شوهران خود بیشتر از زبان فارسی بهره می برند. ترجیح زبانی مابین برادر – خوهران و کودکان تمایز زیادی را نشان نمی دهد. کودکان در ارتباط با برداران- خواهران بیشتر از زبان فارسی یا تماماً از زبان فارسی برای برقرای ارتباط بهره جسته اند. بر اساس نتایج پرسشنامه های مذکور ترجیح و انتخاب زبان ترکی در مناطق جنوبی ترک نشین تهران بسیار بیشتر از مناطق مرکزی و شمالی را به تصویر می کشد. 

نتایج حاصل از ملاقات های مستقیمی که با خانواده های مورد تحقیق صورت گرفته دقیقاً منابع آماری پرسشنامه را تائید می کنند. همانطور که Nercissians نیز در تحقیق خود می گوید "زبان ترکی در ایران پرستیژ خود را از دست داده است". در زمانهائی از تحقیق که پرسش در مورد زبان ترکی بوده بسیاری از مصاحبه کننده گان از وجود حس مثبت و احساسی قوی نسبت به زبان ترکی خبر داده ولی در عین حال تعداد کمی از خانواده های انتخاب شده از کمی اهمیت زبان ترکی و یا نارسائی در سیستم آموزشی و تحصیلی خبر می دهند. بسیاری از خانواده ها حس مثبتی و نگرش خوبی نسبت به ببار آوردن نسل های دوزبانه خبر می دهند(البته با ارجحیت تحصیل به زبان مادری به علاوه زبان رابط بین المللی) ولی در عین حال بسیاری از خانواده ها خود را دوزبانه ندانسته اند. به علت عدم رغبت به زبان های غیررسمی در ایران و نوع نگاه دولت ایران به مسئله زبان های مغلوب چندین تحقیق میدانی صورت گرفته نیز نتایج مشابهی را نشان می دهند. بر اساس نتایج تحقیقات مذکور تغییر نوع نگرش به زبان ترکی بیشتر در خانواده های متوسط به بالای ترک در تهران مشاهده می گردد.  

در حالیکه بسیاری از زبان های مغلوب در ایران فرصت رقابت با زبان غالب و حاکم فارسی را در هیچ موضوعی به علت حمایت بی دریغ دولت ایران از این زبان ندارند ولی با گسترش تکنولوژی ارتباطی به مانند اینترنت، تلفن های موبایل، ماهواره و ... اکثریت زبانهای مغلوب در ایران توانسته اند از این موقعیت نهایت بهره را ببرند. در دیگر سو نقش تلویزیون های ماهواره ای که برنامه هائی به زبان ترکی پخش می کنند تاثیرات بسزائی در خانواده ها را نشان می دهد. در تلویزیون های ماهواره ای ترکی بیشتر استفاده کننده گان ترک زبان برای بررسی اخبار، شوهای تلویزیونی، سریال ها، مسابقات و بسیاری از موارد دیگر که در ایران ممنوع می باشد را مشاهده می کنند. در دیگر سو رفت آمد خانواده های ترک به ترکیه، ورود دانشجویان جوان ترک به دانشگاه های ترکیه و ... همگی در ترکان ساکن ایران تاثیر فراوانی را نشان می دهد. بسیاری از جوانان ترک ساکن ایران، ترکیه امروزی را نماد و آماج مدنیت، مدرنیته، دمکراسی، پیشرفت و ... خود می دانند.                 

منابع بکار برده شده در مقاله:

5- Amir-Ebrahimi. M.,Passing Stages From a Dual City to a Complex One, Construction and Town

Architecture, nos. 58-59, 9th round, 2000.

فاطما موختارووا، خواننده برجسته اوپرا، متولد اورمیه، از پدری ترک و مادری تاتار

 مئهران باهارلی

فاطما ستاروونا موختارووا خواننده اوپرا (مئزو سوپرانو) در اتحاد جماهیر شوروی؛ متولد ٢٦ مارس ١٨٩٦ در شهر اورمیه، آزربایجان، ایران؛ متوفی ١٩ اكتبر ١٩٧٢، باكو، رسپوبلیكای آزربایجان، اتحاد جماهیر شوروی؛ هنرمند افتخاری رسپوبلیكای گرجستان و هنرمند مردمی رسپوبلیكای آزربایجان بود.

 فاطما موختارووا در شهر اورمیه آزربایجان در شمال غرب ایران متولد شد (اكنون استان آزربایجان غربی). پدر وی یك ترك اورمیه ای بنام عباس ریضایئف و مادر وی یك تاتار لیپكا بنام سارا حسه‌نئویچ بود. مدت كوتاهی پس از تولد وی، خانواده او به روسیه تزاری مهاجرت و در ناحیه روستو دون ساكن شدند. در سال ١٩٠١ پدر موختارووا كه یك خواننده خیابانی بود، در سن ٢٨ سالگی، هنگامی كه فاطما سه ساله بود، به سبب بیماری سل فوت كرد. پس از فوت وی مادر موختارووا، با یك ترك مهاجر دیگر از ایران بنام ستار موختاروو كه نوازنده ارگ خیابانی بود ازدواج نمود. خانواده موختارووا كه در فقر و شرایط اقتصادی بسیار بدی بسر می بردند و ناچارا از یك شهر روسیه به شهر دیگری حركت می كردند، نهایتا در سال ١٩١٠ در شهر ساراتوو ساكن شدند. مادر موختارووا، همواره فاطمای جوان را به آموختن از خوانندگان خیابانی ترغیب می كرد. موختارووا در این دوره با نام هنری كاتیا و ملبس به لباسهای ملی اوكراییئی در مشایعت یك ارگ خیابانی و آكوردئون و تمبورین در خیابانهای شهرهای گوناگون ولگا و تفلیس اجرای موسیقی می كرد. یكبار به هنگام خواندن در مجاورت یك كارخانه، شخصی به اسم لیدییا روسلانووا كه از خوانندگی موختارووا به شدت تحت تاثیر قرار گرفته بود، نامه ای را به وی داد كه در آن همه پولی را به همراه داشت قرار داده بود.

 استعداد موختارووا دقت یك روزنامه نگار به اسم آرخانگئلسكی در روزنامه  محلی ساراتووسكی وئستنیك را به خود جلب كرد و باعث چاپ سری مقالاتی به قلم وی در باره كاتیا موختارووای جوان و با استعداد گردید. پس از انتشار این سری مقالات، مختارووا مورد حمایت و تربیت كامئنسكی نوازنده چئللو، فرزند دیوای اوپرای روسیه مارییا كامئنسكایا قرار گرفت. اما نام غیر روسی-مسلمان تبار موختارووای وی باعث می شد كه او خود را مانند یك خدمتكار كه فقط مجاز به كسب تخصص در مورد میز شام و مجبور به سرگرم كردن طبقه اشراف با خوانندگی خود، هنگامی كه به دیدار می آمدند و احتیاج به سرگرمی داشتند حس كند. مختارووا كه از این طرز وضعیت آزرده شده بود، ملك كامئنسكی را ترك كرد و به دادن كنسرتهای خیریه در شهرها و قصبه های ولایت ساراتو ادامه داد. با این كار نیز، پس اندازی برای تحصیلات موسیقی خود در آینده اندوخت. موختارووا در سال ١٩١٢ تلاش نمود كه به كنسرواتوار تازه تاسیس شده ساراتو پذیرفته شود. اما به علت دامنه كمتر از یك اوكتاوی صدای وی كه به علت خوانندگی در هوای سرد خشن شده بود، به كنسرواتووار پذیرفته نشد. با اینهمه این اقدام باعث كشف شدن وی توسط خواننده برجسته اوپرا میخاییل مئدوئدئو شد و او تصمیم گرفت كه موختارووای جوان را تربیت كرده و مشكل صدای وی را در ظرف دو هفته برطرف سازد. پس از آن فاطما موختارووا به كنسرواتووار پذیرفته شد و در میان نخستین دانشخویان كنسرواتووار ساراتو قرار گرفت.

 موختارووا  در این هنگام با والدین خود زندگی می كرد و هر چند آیئن نامه كنسرواتور به وی اجازه نمی داد، با اینهمه او با دادن كنسرتها در شهرهای مختلف امپراتوری روسیه از والدین خود حمایت مالی می نمود. در طول یكی از این كنسرتها در سال ١٩١٣ وی در شهر باكو خواننده اپرا حوسئینقولو سارابسكی (اصلا از آزربایجان ایران) را ملاقات نمود. سارابكسی كه به مورد موختارووا سمپاتی داشت، مورتوضا موختاروف از اعیان نفتی باكو، را متقاعد كرد كه از مجادله این خواننده جوان حمایت مالی نماید.

 نخستین اجرای حرفه ای موختارووا در نمایش "مراكز فرماندهی شاهزاده متییو" در تئاتر شهر ساراتوو بود. بعد از فارغ التحصیل شدن از كنسرواتوار در سال ١٩١٤، با یك وكیل مقیم ساراتوو بنام آلئكساندر مالینین ازدواج كرد و از وی صاحب دختری بنام لئیلا شد. مدت كوتاهی پس از آن به مسكو رفت و در آنجا به واسطه برادر شوهرش بوریس مالینین، موفق به اجرای آدیشینی در مقابل فئودور شالیاپین و سپس سرگئی زیمین شد. متعاقب آن موختارووا پیشنهاد كار برای اپرای زیمین را قبول كرد و در اپرای زیمین مسكو به همراهی شالیاپین در اپرای بوریس گودونوف، فاوست، قدرت دوست، جودیت، زندگی برای تزار، ... ایفای نقش نمود. همچنین به تمرین برای ظاهر شدن در نقش كارمئن پرداخت كه بعدها برجسته ترین نقش وی در اپرا شد. در سال ١٩١٨ موختارووا به ساراتوو بازگشت و با گروهی از سولیستهای جوان به عرضه كارمئن در تئاتر اوپرای ساراتووآستراخان، روستوو.... پرداخت. سپس برای نیروهای مستقر در پایگاه نیروی دریائی در آزوف ایفای نقش كرد.

 پس از انقلاب اكتبر روسیه، موختارووا در تئاترهای گوناگونی در اوكرائین و ناحیه ولگا و قفقاز جنوبی اجرای نقش نمود (خاركوف، كیئف، اودئسا، باكو، تفلیس، سوئردلووسك، پئرم، قازان مسكو، سن پترزبورگ، ...). روزنامه های آن دوره، دقتها را به طبیعی بودن غیرمعمول موختارووا و اجرای بسیار احساسی نقش كارمئن توسط او جلب می كردند. "وی دارای صدائی مخملین و قدرت ایفای برجسته ای بود. موختارووا استعداد صدائی خود را با هوشمندی با بازیگری گرم خود تركیب می نمود. هر حركت او، هر قدم وی در صحنه، هر جمله ای كه بر زبان می آورد، مهر هنری ذاتی را بر خود داشت. وی به مدت ٤٠ سال موزیك و صحنه هائی منحصر به فرد آفریده است كه همه آنها از كلیشهای معمولی اپرا وارسته اند". موختارروا در سال ١٩٣٦ عنوان هنرمند افتخاری گرجستان را كسب كرد. وی در سال ١٩٣٨ به باكو دعوت شد و به كار در تئاتر باله و اوپرای آكادمیك دولتی آزربایجان آغاز نمود. وی كه در شهرهای متعدد شوروی مانند مسكو، سنت پترزبورگ، قازان، خاركف، كیف، اودسا، ...  به عنوان اجرا كننده شاهكارهای كلاسیك اروپای غربی و روسیه در صحنه های مختلف مشهور شده بود، در نقشهائی چون عذرا (نیظامی)، مارفا و مارینا (خوانشینا از موسورقسكی)، لییوباشا، باهار (عروس تزار، دختر برفی از نیكولائی ریمسكی-كورساكوف)، آمنئریس، آئوزچئنا، مادالئنا (آیدا، تروبادور و ریگولئتتو از گییوسئپ وئردی، مارتا، سولوخا، دالیلا، اورترود، شارلوت، گرونیا (كشتی جنگی پوتئمكین)، نیگال اوممی (زاگموك)،  و غیره ظاهر شد. با اینهمه اوج خلاقیت موختارووا تك خوانی وی در نقش كارمئن است. برودسكی، اجرای كارمئن توسط موختارووا را "بهترین اجرا در دنیای كارمئن" توصیف كرده است. موختارووا در سال ١٩٤٠ عنوان هنرمند مردم آزربایجان و در سال ١٩٦٤ بنر سرخ را دریافت نمود. موختارروا در سال ١٩٥٤ صحنه را ترك كرد، اما به تربیت آزربایجانیان جوان خواننده اپرا ادامه داد. آخرین اجرای وی در تئاتر باله و اپرای تفلیس در سال ١٩٥٤ بود.

تركیب جمعیتی- ملی شهر اورمیه و حومه آن در سال ١٨٦٩ بنا به یك دائره المعارف انگلیسی

مئهران باهارلی

رومیك سركزیانس، در پیج خود متنی مربوط به تركیب جمعیتی اورمیه در سال ١٨٦٩ را داده است (١). به گفته وی این متن از یك دائره المعارف انگلیسی چاپ شده در آن زمان گرفته شده است. همانگونه كه معلوم است میسیونرهای مسیحیی و هئیتهای سیاسی اروپائی در دوره مذكور، حضور بسیار موثر و فعالی در غرب آزربایجان داشتند و به ویژه علاقه مند به تركیب جمعیتی-ملی و مهندسی آن داشته اند. با این وصف می توان گفت كه آمار مذكور تصویری كمابیش قابل قبول از تركیب جمعیتی-ملی اورمیه و پیرامون آن در سالهای مذكور را بدست می دهد. با بررسی این آمار معلوم می شود كه خلق ترك نزدیك به ٩٢ در صد جمعیت شهر اورمیه  و ٦٥ درصد پیرامون آن را تشكیل می داده است.

متن دائره المعارف انگلیسی:

The district has a population of about 125,000 inhabitants of which 31,500 belong to the town of Urmia and 93,500 to the 360 villages.

 The country population is composed of 4 Armenian villages, with 1000 inhabitants; 90 Nestorian villages with about 20000 inhabitants, of whom from 1500 to 2000 are Catholic Chaldeans; 30 villages of Koords (Sunnite Mohammedans), [with] 7,500 inhabitants; 215 Turkish villages (Shiite Mohammedans), [with] 60,000 inhabitants; 21 villages with a mixed population of Chaldees, Armenians, and Mohammedans, [with] 6,000 inhabitants.

The town of Urmia numbers 200 Catholic Chaldees; 600 Nestorian Chaldees; 1000 Israelites; 1500 Sunnites and 28[000] Shiites.

 تحلیل آمار داده شده:

 طبق این منبع جمعیت كل ناحیه اورمیه ١٢٥٠٠٠ نفر، شامل ٩٣٥٠٠ نفر در حومه (مركب از ٣٦٠ روستا) و ٣١٥٠٠ نفر در خود شهر بوده است.  جمعیت شهر اورمیه در متن انگلیسی احتمالا در خطای تایپی و به سبب شباهت اعداد ٣ و ٥ انگلیسی به ٨ انگلیسی به صورت ٨١٨٠٠ ثبت شده كه نادرست است. جمعیت صحیح ٣١٥٠٠ با كم كردن جمعیت حومه ٩٣٥٠٠ از جمعیت كل ١٢٥٠٠٠ بدست می آید.

 در شهر اورمیه آسوریها مركب از ٢٠٠ كلدانی كاتولیك و ٦٠٠ نستوری، جمعا ٨٠٠ نفر بوده اند. یهودیان و یا اسرائیلیتها ١٠٠٠ نفر ذكر شده اند.

 سنیان شهر اورمیه ١٥٠٠ نفر داده شده اند كه محتملا همه تركان سنی بوده اند. تا سالهای اخیر تركهای سنی اورمیه، سلماس و .... در آمارها به صورت كرد نشان داده می شدند. علاوه بر آن در تمام قرن نوزده تا نیمه دوم قرن بیستم شهر اورمیه دارای اهالی كرد قابل ذكری نبوده است. در طول این دوره طولانی حضور كردان در این تاریخ این شهر به صورت مهاجمین  و محاصره كنندگان شهر، در دوره های شیخ عبیدالله، سیمیتقو، حكومت ملی آزربایجان، ... بوده است. جمعیت كرد داخل شهر، پدیده ای ناشی از مهاجرت در سالهای بعد از انقلاب اسلامی است. با اینهمه ما نصف ١٥٠٠ سنی مربوطه را ترك و نیمه دیگر آن را كرد قلمداد كردیم.

 جمعیت شیعیان (ترك) شهر ٢٨ نفر ذكر شده كه اشتباه تایپی است و صحیح آن ٢٨٠٠٠ است. در این آمار قزلباشان و یا علویان ترك محتملا به سبب آنكه در تركیب شیعیان آمده اند، جداگانه ذكر نشده اند.

 در حومه شهر، تعداد ارمنیان ١٠٠٠ نفر (در ٤ روستا)، آسوریان ٢٠٠٠٠ نفر كه بین ١٥٠٠ تا ٢٠٠٠ نفر آنها كلدانی كاتولیك بوده اند، كردها ٧٥٠٠ (در ٣٠ روستا) و تركها ٦٠٠٠٠ نفر (در ٢١٥) روستا آمده است.

 ٢١ روستا با جمعیت كل ٦٠٠٠ نفر نیز روستاهائی با تركیب جمعیتی مختلط از آسوری كلدانی، ارمنی و محمدی ذكر شده است. از آنجائیكه محمدی هم شامل ترك و هم كرد می تواند باشد، ما جمعیت ٦٠٠٠ نفر مذكور را بین چهار عنصر ملی ترك، كرد، ارمنی و آسوری به طور مساوی تقسیم كردیم.

 خلاصه:

 با این وصف، داده های فوق را می توان به شكل زیر خلاصه كرد:

 ترك: ٩١،٩ درصد (شهر)، ٦٤،٧ درصد (حومه)، ٧١،٦ درصد (كل ناحیه)

یهودی: ٣،٢ درصد (شهر)، ٠ درصد (حومه)، ٠،٨ درصد (كل ناحیه)

آسوری: ٢،٥ درصد (شهر)، ٢٣ درصد (حومه)، ١٧،٨ درصد (كل ناحیه)

كرد: ٢،٤ درصد (شهر)، ٩،٦ درصد (حومه)، ٧،٨ درصد (كل ناحیه)

ارمنی: ٠ درصد (شهر)، ٢،٧ درصد (حومه)، ٢ درصد (كل ناحیه).

 ---------------

(١)-  https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10151362844336344&set=a.429065361343.203745.551706343&type=1&theater

آیا زبان ترکی در ایران جان دوباره ای می گیرد؟ بخش اول

آیا زبان ترکی در ایران جان دوباره ای می گیرد؟ بخش اول 

اومود اورمولو

در حیطه زبان های اقلیت محکوم، چندزبانگی، دوزبانگی، تداوم حیات زبانی، تغییرات زبانی طی پروسه های مشخص زمانی و ...تحقیقات متعددی برخواسته از نوع نگرش های متفاوت در دنیا موجود می باشد. بسیاری از این تحقیقات بیشتر حول زبان های در معرض خطر مرگ زبانی، زبانهای اقلیت محکوم و .. می باشند. آقای Romanine به سال 1995 در کتابی به نام “Bilingualism” نکاتی برای تداوم حیات یک زبان اقلیت در جامعه ارائه می دهد، گرچه که تمامی توصیه ها و نکاتی که وی عرضه می کند نمی تواند نقشه راهی برای تمامی زبانهای محکوم باشد ولی بدون تردید می تواند راه گشای بسیاری از نقاط تاریک مبحث زبانهای محکوم گردد. فاکتورهای مهم یاد شده در کتاب مذکور بیشتر حول موضوعات تعدد متکلمین زبان، مدرنیزاسیون، زندگی شهرنشینی، ارتباط زبان مغلوب با زبان غالب، سیاست های زبانی جامعه حاکم و ... می باشند. در دیگر سو بر اساس ادعای روماین هیچ یک از فاکتورهای مذکور به تنهائی نمی توانند زبانی را تحت تاثیر شگرفی قرار دهند(1). به نظر راقم این سطور در کنار فاکتورهای بالا عوامل زبان شناسانه ای که در ابعاد میکرو زبانی از محیط خانواده، گروه دوستان، مدیا و.. دریافت می شود نیز نقش بسزائی دارند. 

هدف از این مقاله بررسی وضعیت ترکان ساکن تهران از بعد ترجیح زبان ترکی در موقعیت های خانه و بیرون از خانه برای استخراج نقشه زبان اجتماعی می باشد. زبانی که توسط عمده اکثریت ترک زبانان ساکن ایران بکار برده می شود از شاخه زبان ترکی اوغوز غربی می باشد، بنا به بسیاری از دلایل سیاسی، تاریخی، اجتماعی و ... طی دوره های متعدد سیاسی و تاریخی مفاهیمی همچون ترکی آزربایجانی، آذری، ترکی، ترکی آذری، ترکی آزربایجانی، آزربایجانی و ... بکار رفته شده است که بحث در مورد چرائی استفاده و چگونگی ایجاد هر یک از مفاهیم مذکور خود مقاله ای دیگر را می طلبد که خارج از موضوع مقاله مذکور می باشد، بنا به باور نویسنده این مقاله بهترین و صحیح ترین ترمینولوژی زبانی برای بیان زبان مردم ترک "زبان ترکی یا تورکجه" می باشد و راقم این سطور برای ادای مفهوم مذکور از مفهوم زبان ترکی بهره جسته است. نویسنده اصلی مقاله خانم Helena Bani – Shoraka در مقاله خویش علت انتخاب ترکان ساکن تهران را برای بررسی زبانی عدم وجود امکانات نویسنده و گستردگی مردم ترک در ایران در شهرهای مختلف بیان کرده است. در ترجمه علارغم وجود اشکالات متعدد آماری در مقاله اصلی سعی در ارائه آمار اصلی بکار برده شده در متن مقاله بوده است. 

وضعیت تحقیق بر روی موقعیت زبان ها در ایران 

کنکاش بر روی زبان ها و فرهنگ های مختلف در یک جامعه ناهمگن از نظر ائتنیکی، زبانی، فرهنگی، اعتقادی و ... که دولت مداران کشور مذکور زبان غالب را با عنوان مهمترین عامل اشتراک تمامی ائتنیک های ساکن آن جغرافیا می پندارند کار بس مشکلی می باشد. در ایران تحمیل زبان فارسی و آغاز سیاست های آسیمیلاسیون زبانی – فرهنگی برای ایجاد انسانهای تک تیپ بر پایه ایدئولوژی فارس زبانان از سال 1930 آغاز شده و تابدین روز به عناوین و شیوه های مختلف تداوم یافته است. آسیمیلاسیون برای از خودبیگانگی و طرد هویت، زبان، اعتقادات و باورهای بیش از 50% جمعیت ایران که به زبانی به غیر از زبان فارسی تکلم دارند بکار بسته شده و برای انتگراسیون ائتنیک های ساکن ایران سیاست مداران مهمترین ابزار را زبان فارسی جسته اند زیربنای ایدئولوژیک حاکم بر ایران بر پایه تحمیل آموزش زبان فارسی و یادگیری این زبان از سوی تمامی انسان های ساکن جغرافیای مذکور شکل گرفته است. برای ساخت "ملت ایران" دولتمداران تمامی خواسته های به حق ائتنیک های مغلوب را مورد اغماض قرار داده و در بسیاری از اوقات با مارک زدن های سیاسی، امنیتی و .. سعی در کتمان وجود هویت های ائتنیکی و زبانی موجود در جامعه چندملیتی- چندزبانی ایران داشته اند(2). سیاست های رسمی دولت ایران برای عدم کارائی، عدم گسترش، عدم یادگیری، در بسیاری از اوقات ممنوع ساختن و ...زبان های مغلوب در ایران بکار بسته شده است(3). نوع نگرش سیستم سیاسی به موضوعات دوزبانگی و چندزبانگی به صورت عمومی در ایران بر پایه تهدید امنیتی بوده است(4). روند مذکور تا سال 1990 که 10 سال قبل از این تاریخ منجربه برداشته شدن بعضی از ممنوعیت های زبانی شده تداوم داشته است. در سالهای 1990 با ظهور حرکتی نیمه لیبرال بعضی از زبانهای مغلوب در ایران به مانند زبان ترکی فرصتی برای تنفس داشته اند. در آن تاریخ در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ترک نشین چندین نشریه به زبان ترکی منتشر گردیده است. گرچه قانون اساسی ایران اکنون نیز وجود تفاوت زبان ها، ائتنیک ها، مذاهب و ادیان و ... را به رسمیت نمی شناسد ولی به صورت غیررسمی بسیاری از زبانها در ایران به راه های مختلف در حال زیست اجتماعی می باشند. تحقیقات انگشت شمار زبانشناسانه در ایران بر پایه زبان ترکی صورت گرفته حاکی از هجمه شدید زبان فارسی بر زبان ترکی می باشد به طوریکه زبان ترکی متکلمین در ایران امروزه به بیماری های متعددی زبانی دچار گشته است. زبان فارسی به علت بسیاری از مسائل نهفته در سیاست زبانی در ایران بر بافت زبان ترکی تاثیر بسزائی داشته است. دقیقاً تاثیر زبان فارسی در زبان ترکی در ترکان تهرانی نیز در این مقاله به شهود قابل لمس می باشد..

تحقیقات گذشته در مورد زبان شناسی علمی ائتنیک ها در ایران 

طبیعتاً تعدد مقالات علمی زبان شناسانه در مورد ائتنیک ها و زبانهای مغلوب در ایران چه در داخل و چه در خارج بسیار نادر می باشند حتی در موضوعاتی به مانند دوزبانگی، چندزبانگی و ... به جرات می توان از عدم وجود مقاله ای علمی و آکدمیک سخن گفت. در این مقاله به دو تحقیق صورت گرفته در این مورد اشاره کوتاهی خواهم داشت. آقا / خانم بوسنالی در سال 2000 طی تحقیقی در تهران و سلماس زبان مردمان ترک را مورد بررسی کوتاهی قرار داده است. بر اساس نتایج مقاله مذکور زیرساختهای زبانی بکار برده شده توسط دانش جویان ترک تهرانی و ترکان سلماس آزربایجان غربی تطابق بسیار کاملی ذکر شده است. پرسشنامه در دانشگاه تهران و مابین دانش جویانی با هویت های ائتنیکی و زبان مادری متفاوت صورت گرفته است، پرسشنامه مابین 147 نفر پخش گردیده است که 74% پاسخ دهنده گان ترک، 27% فارس زبان و 4% از بقیه ائتنیک ها بوده اند (تعدد ائتنیک ها کاملاً تصادفی بوده است). از 22% دانش جویانی که دارای زبان مادری فارسی بوده اند 70% دارای پدری ترک و مادری آزربایجانی بوده اند (مقصود محقق از آزربایجانی در اینجا چه بوده مشخص نیست، انسانهای منتصب به جغرافیای آزربایجان یا چه؟ ). بر اساس آنالیز تحقیقات مذکور نشان از کاهش کاربرد زبان ترکی به غیر از محیط خانه می باشد. از 147 نفر پاسخ دهنده به پرسشنامه 81% از کاربرد زبان ترکی در خانه و حدود 42% در خارج از خانه خبر داده اند. 

آقای Nercissians نیز در سال 2001 در تهران تحقیقی در مورد اقلیت ترک و ارمنی در سطح ماکرو داشته است. بر اساس تحقیقات وی زبان ترکی در ایران در موقعیت خوبی قرار نداشته و از وجود دوزبانگی و diglossia در جامعه ترک خبر می دهد. در دیگر سو نتایج تحقیقات وی حاکی از خواست بسیار قدرتمندی در رابطه با آموزش زبان ترکی در تهران را به تصویر کشیده است. وی از کاهش تکلم به زبان ترکی در خانواده های ترک و افزایش کاربرد زبان ترکی در دانش آموزان و دانش جویان دارای هویت ترک خبر می دهد. در پایان نیز وی از تفاوت انتخاب زبان در خانواده های ترک بر اساس معیارهائی سخن می گوید. در کنار خواست قدرتمند خانواده های ترک به آموزش و تحصیل به زبان ترکی از رغبت خانواده های ترک برای یادیگیری کودکان به زبان فارسی که زبان رسمی آموزش و تحصیل در ایران می باشد نیز می توان سخن گفت. او در تحقیقش از آثار سوء حاکمیت مطلق زبان فارسی در ایران بر دیگر زبانهای مغلوب از جمله زبان ترکی سخن گفته و در کنار این موضوع از اساس دمگرافیک ایران که متشکل از عمده انسانهای با هویت ترک می باشد سخن رانده و به علت تعدد کثرت انسان های با هویت ترک در سراسر ایران زبان ترکی را در معرض مرگ زبانی نمی بیند، البته ناگفته نماند که تقحیقات زبان شناسانه حاکی از عدم ارتباط مستقیم کثرت متکلمین به یک زبان و مرگ آن زبان حاکی می باشد. زبان ها در صورت عدم کاربرد وسیع در سیستم آموزشی و تحصیلی، ادرات و ارگانهای رسمی و غیررسمی، ادبیات، هنر ، سیاست، علوم مختلف، مدیا و ... به مرگ زبانی مبتلا می شوند.

منابع بکار برده شده در مقاله:
1- Romaine, 1995: 40-46
2- (New Language Planning Newsletter, s. 2)
3- Hassanpour, 1995: 126
4- Nercissians, 2001: 59

کاربرد الفبای لاتین در قزاقستان نیاز عصر می باشد

اومود اورمولو

از 15 دسامبر 2012 بحث ورود قزاقستان به الفبای لاتین ترکی و کنار گذاشتن الفبای سیرلیک (کرل) فعلی با حرارت بیشتری پیگیری می گردد. طبیعتاً بحث زبان و کاربرد الفبای خاص لاتین یکی از مهمترین موضوعاتی می باشد که می باید در کنار دولتمردان یک کشور از سوی متکلمین به آن زبان نیز مورد بحث واقع گردد. نتیجه ای که از این مباحث حاصل خواهد شد بدون تردید حاصل افکار و نظرات جمع بسیاری از انسانها با نگرش های متفاوت خواهد بود.

مهمترین بحث ورود قزاقستان به الفبای لاتین ترکی گفتار نظربایف در تاریخ 15 دسامبر 2012 بوده است که طی سخنرانی از کاربرد الفبای لاتین برای بیان زبان ترکی قزاقی تا سال 2025 خبر داد می باشد. بسیاری از صاحبنظران خط و زبان ورود و کاربرد قزاقستان به الفبای لاتین را ضرورتی برای این کشور معرفی می کنند. قسمت کوچکی از جامعه نیز خواستار تداوم استفاده از خط سیرلیک فعلی می باشد. نکته قابل تامل جایگیریی شخصی به نام Muhtar Shahanov مابین جمعی که خواستار تداوم خط سیرلیک روسی فعلی می باشد هست که وی یکی از شناخته شده ترین انسانها در دنیای ترک می باشد. حتی 66 نفر از نویسندگان و روشنفکران هم سن وی طی نامه ای به نظربایف خواستار رد الفبای لاتین ترکی و تداوم کاربرد الفبای سیرلیک روسی گشته ند.

گروه مذکور 2 علت را برای عدم ورود به الفبای لاتین ترکی بیان کرده اند که یکی مسئله شناخته شده عدم استفاده نسل جوان از منابع تاریخی که با الفبای سیرلیک وجود دارد بیان شده است. 

به نظر بسیاری از زبان شناسان این مسئله بی مورد می باشد چون حتی اگر قزاقستان به صورت رسمی کاربرد الفبای لاتین ترکی را به رسمیت بشناسد همانطور که امروزه نیز شاهدیم فرهنگ ، خط و زبان روسی نیز در قزاقستان به حدی گسترش یافته که می توان خط و زبان روسی را زبان دوم قزاقستان معرفی نمود، بدین ترتیب عدم ارتباط نسل جدید با منابع تاریخی سیرلیک روسی نمی تواند علتی قابل درک و منطقی برای عدم ورود به الفبای لاتین ترکی باشد. در دیگر سو تجربه های متعددی در دنیا وجود دارد که این مسئله را رد می کنند. برای مثال الجزایر زمانی مستعمره فرانسه بود و در دوره مستعمرگی اش زبان فرانسوی گسترش فوق العاده ای در الجزایر داشت در سال 1962 الجزایر استقلال خود را از فرانسه اعلام نمود ولی علارغم گذشت 50 سال از آن زمان هنوز هم زبان فرانسوی اهمیت خود را مابین الجزایریها از دست نداده و حتی در مدارس نیز تدریس می گردد که البته می توان این امر را نوعی از استعمار که "استعمار زبانی" نام دارد نام نهاد. 

زبان فرانسوی یکی از قدرتمندترن زبانهاست و به مدد تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی نیز استفاده روز افزون این زبان در الجزایریها زیاد می باشد. بسیاری از الجزایریها اکنون به سبب مستعمرگی فرانسه دوزبانه شده و قادر به تکلم زبان عربی و زبان فرانسوی می باشند. در الجزایر بسیار نادراند انسانهائی که قادر به تکلم و یا کاربرد زبان مادری خود یعنی عربی نباشند و اکثر مردم زبان فرانسوی را نیز به علت نفوذش در آن منطقه به راحتی بکار می برند. مسئله قزاقستان به وضعیت ترکان ساکن ایران شباهت دارد که بسیاری از مردم علارغم دانستن زبان دیگری که ناشی از فرهنگ استعمارگر و غالب بوده قادر به تکلم و کاربرد زبان مادری خود نمی باشند. بسیاری از انسانها در قزاقستان به زبان روسی تسلط کافی دارند ولی در عین حال قادر به تکلم و کاربرد زبان مادری خود ترکی نمی باشند. بر اساس آمارهای غیررسمی حدود 30 الی 60% مردم قزاقستان قادر به تکلم و کاربرد زبان مادری خود نمی باشند. رقم فوق بدون تردید ناشی از مستعمرگی زبانی - فرهنگی بخش عمده مردم قزاقستان توسط فرهنگ و زبان غالب روسی می باشد که توسط بسیاری از بازمانده های گذشته که علاقه وافری به فرهنگ و زبان غالب روسی داشته و مردم را به عناوین مختلف بدین فرهنگ غالب تشویق نموده اند حاصل گردیده است، که به خوبی می توان از این مورد به "ژنوساید فرهنگی" نام برد.

دومین علتی که گروه مذکور در تداوم استفاده از الفبای سرلیک روسی معرفی نموده اند عدم فهم 100% مردم قزاقستان به زبان مادری خود یعنی ترکی بیان می شود. به نظر آنان در صورتیکه قزاقستان به کاربرد الفبای لاتین ترکی روی آورد کار برای انسانهائی که خواهان آموزش زبان ترکی قزاقی با الفبای لاتین باشند بسیار سخت خواهد شد و بدین صورت نیز آموزش زبان در انها نیز به کندی پیش خواهد رفت.

در نظر زبان شناسان این سخن نیز نمی تواند تداوم "استعمار زبانی و فرهنگی" را پاسخگو باشد، چون اگر انسانها آموزش زبان مادری را با الفبای سرلیک روسی راحت یاد می گرفتند اکنون آمار آموزش زبان مادری با الفبای سرلیک روسی در قزاقستان بدون صورت نبود که عمده جمعیت از دانستن زبان مادری خود عاجز باشند. قزاقستان 20 سالی هست که استقلال یافته ولی تعدد انسانهائی که هنوز نمی توانند به زبان مادری خود تسلط داشته باشند بخش بزرگی از اجتماع را تشکیل می دهد. حتی بر اساس آمار علمی طی سالهای گذشته تعداد انسانهائی که زبان مادری خود ترکی قزاقی را نمی دانند کاهش که نداشته هیچ افزایش یافته است. پس تداوم استفاده از الفبای سرلیک روسی نمی تواند عاملی برای افزایش سطح آموزش زبان مادری بیان شود. 

به نظر زبان پژوهان ترکیه ای نیز بهترین طرح برای قزاقستان استفاده از دوزبان می باشد حتی خود نظربایف نیز طی برنامه های بلندمدتی طرح سیاست 3 زبانه نمودن قزاقستان را پیشنهاد کرده است. بر اساس سیاستهای زبانی پیشنهادی در کنار آموزش زبان مادری ترکی قزاقی آموزش زبان روسی به عنوان زبان دوم و در کنارش فراهم نمودن توسعه زبان انگلیسی پیشنهاد شده است. در صورت کاربرد رسمی الفبای لاتین ترکی نیز در این صورت هر شهروند قزاقستان به راحتی خواهد توانست با الفبای سرلیک نیز آشنائی لازم را داشته باشد.

حال سخن اینجاست که چرا باید قزاقستان به الفبای لاتین ترکی بپردازد:

در وهله اول می باید تامل نمود که مردم قزاقستان دارای ریشه ائتنیکی اسلاو نمی باشند که الفبای سرلیک را به عنوان الفبای ملی خود پذیرفته و در تضادی واقع شده اند. الفبای سرلیک که به سال 1940 در اتحاد جماهیر شوروی به سبب یکسان سازی فرهنگی – زبانی بر مردم قزاقستان از بالا به پائین تحمیل شده امروز علارغم استقلال قزاقستان الفبای سرلیک مبدل به ابزار آسیمیلاسیون و استعمار زبانی – فرهنگی قزاقستان گشته و امروز می باید پس از سالها استقلال سیاسی قزاقستان خود را از بند زبان و فرهنگی روسی استعمارگر غالب نیز برهاند.

امروزه الفبای سرلیک در 12 کشور کاربرد دارد که 8 کشور از این تعداد دارای ریشه اسلاو می باشند که تنها از این تعداد 4 کشور قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و مغولستان می باشند که علارغم ریشه ائتنیکی غیراسلاو هنوز هم از الفبای سرلیک روسی بهره می برند. مابین 4 کشور نیز مغولستان و تاجیکستان دارای حروف خاص به خود به الفباهای مغولی و عربی می باشند تنها قزاقستان و قرقیزستان می باشند که محکوم به استفاده الفبای سرلیک روسی اند.

قزاقستان و قرقیزستان هر دو دارای ریشه ائتنیکی ترک بوده و جزء خلق های مسلمان  بشمار می روند که تا قبل از ورود به اتحاد جماهیر شوروی از الفبای عربی برای بیان زبان مادری خود بهره می جستند. آزربایجان شمالی، ازبکستان و ترکمنستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به سرعت الفبای سرلیک روسی را ترد نموده و الفبای لاتین ترکی را به عنوان الفبای ملی برگزیدند. استفاده و کاربرد قزاقستان نیز از الفبای لاتین ترکی یکی از نیازهای عصر حاضر برای مردم قزاقستان میباشد.

در عین حال ترک الفبای سرلیک روسی و انتخاب الفبای لاتین ترکی به معنی عدم ارتباط و بهم زدن پیوندهای دوستی قزاقستان و روسیه نمی باشد، چون تغییر الفبا یک مسئله داخلی قزاقستان هست و ربطی به مسائل خارجی ندارد. روسیه کشور همجوار و همسایه قزاقستان هست و رابطه دوستی مابین دو دولت به نفع هر دو میباشد.

در دیگر سو برگزیدن الفبای لاتین سبب خروج از استعمار فرهنگ و زبان غالب روسی گشسته و استقلال قزاقستان را در زمینه زبانی و فرهنگی نیز آشکار خواهد ساخت، همچنین به علت جهانی شدن و هجمه فرهنگ های غالب جهانی بسیاری از دیگر فرهنگها که فرصت ارائه رسمی و ملی نداشته اند با مشکلات متعددی مواجه می باشند. قزاقستان با ورود به الفبای لاتین ترکی خواهد توانست داشته های ملی، زبان و فرهنگ خاص خود را حفظ و گسترش دهد. در عین حال با ورود قزاقستان به سیستم الفبای لاتین ترکی قزاقستان خواهد توانست با دولت های دوست و هم زبانی به مانند ترکیه، آزربایجان شمالی، جمهوری قبرس شمالی (بخش ترک نشین)، ازبکستان، ترکمنستان ارتباطات خود را گسترش داده و در عصر جهانی سازی قدمی مثبت در راه احیاء فرهنگ، زبان، آداب و رسوم و.. مشترک مابین دولتهای مذکور بردارد.

به سبب گسترش روز افزون تکنولوژی ارتباطات و اینترنت سیستم الفبای لاتین ترکی یکی از قابل تطابق ترین سیستمهای زبانی می باشد که قزاقستان نیز با ورود به کاربرد الفبای لاتین خواهد توانست از زیرساختهای فعلی برای گسترش فرهنگ و زبان خویش بهره ببرد.

دولت و مردم قزاقستان می باید در انتخاب الفبای لاتین ترکی نیز با دقت فراوانی عمل کنند، اکنون 3 سیستم الفبای لاتین برای کاربرد پیشنهاد شده است.

گروهی استفاده از الفبای لاتین انگلیسی را پیشنهاد کرده و گروهی دومی نیز سیستم الفبای لاتین ترکی با 34 حرف را توصیه می کنند و گروه سوم نیز خواستار افزودن حروف جدیدی برای بیان صداهای خاص زبان ترکی قزاقی هستند.

بدون تردید استفاده از الفبای لاتین انگلیسی نمی تواند برای قزاقستان مفید واقع شود و ایجاد الفبای جدید نیز بسیار زمان بر و پیچیده می باشد و به قولی می باید از روش آزمون و خطا بهره جست ولی بهترین انتخاب و توصیه می تواند استفاده از الفبای لاتین ترکی ترکیه که نزدیک به 90 سال سابقه کاربرد رسمی دارد همراه با افزودن 5 حرف جدید برای بیان صداهای خاص زبان ترکی قزاقی می تواند یکی از گزینه های قابل بررسی گردد.

در صورت استفاده از الفبای لاتین ترکی جمعیتی که از این الفبا بهره خواهند برد بدون تردید بسیار افزایش یافته و سبب گسترش ارتباط ات در زمینه های مختلف برای ترک زبانان دنیا خواهد شد. بسیاری از انسانها در قزاقستان امروزه با دانستن زبان انگلیسی قادر به کاربرد الفبای لاتین می باشند و سخن گفتن از دشواری کاربرد الفبای لاتین در عصر حاضر نمی تواند پاسخی علمی و منطقی باشد.     

بدون تردید ملت ترک ساکن ایران نیز برای سالهای پیش رو و مبحث استفاده از الفبا برای بیان زبان مادریمان ترکی خواهد توانست از تجربیات کشورهای ترک استفاده لازم را ببرد، هرچند که بحث کاربرد الفبا چندین سالی می باشد که از سوی محافل ادبی ترک مورد کنکاش واقع شده و اکثر قریب به اتفاق جامعه ادبی ترک در مورد مزایای الفبای لاتین ترکی اتفاق نظر دارند. در صورت رسمیت و سراسری شدن زبان ترکی در ایران نیز می باید یکی از مهمترین مباحث زبانی بررسی ورود یا عدم ورود به الفبای لاتین ترکی قابل تطابق با نیازهای زبان ملت ترک ساکن در آزربایجان جنوبی، قشقایستان و چه ترکان خراسان باشد تا الفبا بتواند سبب نزدیکی هر چه بیشتر جامعه ترک پراکنده در ایران و کمک به پروسه ملت شوندگی را داشته باشد.

منبع مقاله: برداشت آزادی از مقاله پرفسور عبدالوهاب قارا – دانشگاه معمار سینان – بخش هنرهای زیبا

نقش زبان در پروسه ملت شوندگی با مثال قرقیزستان – بخش دوم

اومود اورمولو

در حالیکه در مثال قرقیزستان زیرساختهای جامعه به نحوی می باشد که حتی نمی توان جامعه را از منظر اقتصادی تحت حرکتی یکسان حول منافع مشترک به پیش برده و تعریف کرد. صنایع مادری که از سیستم گذشته به ارث رسیده است یا تماماً فرسوده شده و یا به علت مسائل اقتصادی ورشکسته شده است که این نیز به نوبه خود نرخ بیکاری را افزایش داده، امروزه در قرقیزستان به علت مشکلات یاد شده اقتصادی و عدم وجود زیرساخت های اقتصادی شکافی مابین تبیین آینده انسانها و سیستم دولتی حاکم می باشد به طوریکه انسانها آینده خود را فارغ از آینده سیستم سیاسی و بدون کوچکترین پیوندی تعریف می کنند در حالیکه اگر زیرساخت های اقتصادی در قرقیزستان در حد قابل قبولی باشد و امید به زندگی اقتصادی راحتتری برای مردم قابل تصور باشد انسانها می توانند حول مسائل و منافع اقتصادی مشترک حرکت کنند. کشورها را نمی توان تنها با صداقت، ملی گرائی و ...به پیش برد بلکه وجود حس فداکاری، حسن افتخار به وطن و .. و وجود شعور و تعریف منافع مشترک هست که سبب تداوم حیات کشوری می گردد.   

به بیان ساده و عامیانه تر از قرقیزی می پرسند:

- قرقیزستان را چه قدر دوست داری؟

پاسخ می دهد:

- به مانند خانمم دوست دارم.

- این چگونه دوست داشتنی می باشد؟

- بعضاً دوست دارم و بعضاً به علت وجود مشکلات باهم گلاویز می شویم. بعضاً به وی اهانت می کنم و بعضاً از او پول دزدی می کنم و ...

در این حالت مفهوم وطن تماماً با عدم تعریف و مشکلات عدیده ای مواجه می باشد. شعار قرقیزستان خانه همه ماست، در حالیکه وطن را در تعریف همسطح خانه قرار داهیم و نتوانیم آنرا فراتر از خانه تعریف کنیم با مشکلات متعددی مواجه خواهیم شد. به سبب بافت دمگرافی مختلف و سیستم اجتماعی تکه تکه تنها می توان انسان ها را حول منافع مشترک اقتصادی گرد هم به حرکت درآورد و آینده کشوری را به آینده تک تک انسانها وابسته ساخت. رشد کشور مورد نظر بدون تردید سبب رشد وضعیت اقتصادی انسان منتصب به آن کشور و به تدریج سبب ایجاد پیوند مشترک برای آینده کشور و انسان می گردد.    

تغییر وضعیت اقتصادی قرقیزستان به وضعیت مطلوب فواید دیگری نیز خواهد داشت از جمله اینکه امروزه اگر با هر انسانی در قرقیزستان صحبت کنیم از عدم وجود چنین شرایطی در سیستم سیاسی گذشته یاد می کند و شروع به تعریف وضعیت اجتماعی، اقتصادی، امنیتی و ..سیستم گذشته می کند در حالیکه هیچ یک از این شرایط اکنون در قرقیزستان حاکم نیست می کند. انسانهائی که به خوبی سیستم اقتصادی گذشته باور دارند نمی توانند سیستم های اقتصادی نوین دنیای امروزی را شناخته و با آن آداپته گردند، طبیعتاً وجود مشکلات اقتصادی کلان و خرد نیز سبب رنجش خاطر انسانها می گردد. بر اساس آمارهای اقتصادی موجود علارغم وجود مشکلات عدیده اقتصادی قرقیزستان سیستم اقتصادی اکنون قابل قیاس با سیستم اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی نمی باشد و سیستم فعلی دارای ارجحیت های متعددی هست. ولی انسانها به علت اسارت ذهنی که از سیستم اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی در ذهن خود ساخته اند هنوز نیز نمی توانند از ذهن خود را از اسارت استعمار شوروی رها سازند. در مبحث زبان نیز دقیقاً بدین شکل میباشد و عادت کردن به تکلم زبان بیگانه روسی به جای زبان مادری ناشی از همین مباحث می باشد.       

انسانهای جامعه اولین نیازشان امنیت می باشد، بدون وجود امنیت هست که روند بازسازی نوستالژی گذشته در ذهن انسانها تداعی می گردد. پس از وجود امنیت دیگر نیازهای انسان و جامعه رفته رفته ظاهر می گردند. مفاهیم وطن و ملت نیز دقیقاً در همین چهارچوب ها قابل درک و تعریف می باشند. برای مثال در ترکیه برای وجود تعریف پیوند مابین  "وطن" و "نان" صدها سال زمان با ایجاد فلاسفه ماتریالیست و تعریف صدها گروهی ائتنیکی، زبانی، اعتقادی و... صورت گرفته است و این گروهها را حول منافع مشترک معنای بخشیده است. با توجه به این مسائل تعریف گروههای ائتنیکی، زبانی، اعتقادی و ..حول زبان ترکی قرقیزی بسیار سخت به نظر می رسد چون اساس های اجتماعی این تعریف شکل نگرفته است. ترکان قرقیز به آن حد از شعور و درک ملی نرسیده اند که موقعیت زبان ترکی قرقیزی را درک کنند که چرا تکلم زبان ترکی قرقیزی ضروری هست.

در دیگر سو بافت تکه تکه شده جامعه قرقیزستان را نیز باید از زاویه فرهنگ نیز مورد کنکاش قرار داد. وجود فرهنگ های متعدد در جغرافیائی طبیعتاً در زمانه امروز جزئی از میراث انسانی شناخته شده و سبب تنوع بافت فرهنگی جامعه می گردد. سیستم های سیاسی با ارجحیت فرهنگی خاص و غالب سعی در طرد و به حاشیه راندن دیگر فرهنگ های مغلوب دارند که این نیز به نوبه خود سبب ایجاد شکاف های اجتماعی می گردد. دقیقاً در ایران این موضوع اتفاق افتاده است، فرهنگ ایرانی، زبان و ادبیات ایرانی، شعر ایرانی، موسیقی ایرانی، تاریخ ایرانی و .. همگی و همگی تنها نماینده گان ملت حاکم فارس زبان اند و دیگر گروههای ائتنیکی در این تعاریف جایگاهی ندارند، فرهنگ، زبان و ادبیات، شعر، موسیقی، تاریخ و .. ایرانی یاد شده بالا تنها و تنها درگیرینده داشته های ائتنیک فارس زبان می باشد و سیستم های سیاسی پس از سلسله ترک و آزربایجان قاجار تحت لوای ایرانیت تماماً داشته های فرهنگی، زبانی، سیاسی، ادبی، هنری و .. فارس زبانان را تعریف و به ملل متعدد و مختلف ساکن ایران عرضه کرده اند. تنها در صورتیکه تمامی داشته های فرهنگی ائتنیک ها را محترم شمرده و حق زیست را برای همه انان محفوظ بداریم می توان تمامی این رنگ ها را حول رنگین کمانی تعریف کرد. در جوامع چندملیتی که فرهنگ های متعدد و نزدیکی به هم دارند شاید بتوان یکی از فرهنگ ها را به علت دربرگفتن تمامی زیرگروههای فرهنگی فرهنگ غالب شمرده به حساب آورد(البته با قبول و به رسمیت شناخته شدن تمامی زیرفرهنگ ها) ولی در جوامع چندملیتی و چندزبانی به مانند ایران که هیچ یک از گروههای ائتنیکی، زبانی و ..کوچکترین ارجحیتی نسبت به دیگری ندارند تنها راه تعریف و جایگیری این همه تعدد فرهنگ ها به رسمیت شناخته شدن همه ، احترام متقابل، عدم برتری فرهنگی و ... می باشد. در قرقیزستان نیز گروه های ائتنیکی که جزء زیرگروه فرهنگی فرهنگ غالب محسوب می شوند در صورتیکه بتوان تمامی این زیر فرهنگ ها را به رسمیت شناخت شاید بتوان در فرهنگ غالب تعریف کرد ولی به علت عدم وجود زیرساخت های فرهنگی این موضوع با چالش بزرگی مواجه می باشد.  

دولت مداران روسیه قدیم و جدید در مناطق ترک نشین آسیای میانه در ظاهر هم که باشد با نام همکاریهای مدنی و فرهنگی سعی در به زیرسلطه درآوردن مناطق ترک نشین مذکور داشته و دارند، بدون تردید پروژه های صدساله روسیه برای به سلطه کشیدن فرهنگی، زبانی و .. مناطق مذکور در بسیاری از انسانهای جامعه نیز تاثیر گذاشته است. بسیاری از انسانهای آن جغرافیا در نظر خویش تمامی علوم جدید، مدرنیزاسیون، تکنیک ها و .. را ازصدقه سر زبان روسی و روسها تصور می کنند. در حالیکه با مرور تاریخ مناطق ترک نشین مذکور تحت سلطه حکمرانی روسها بوده اند می توان دید که دولت مداران وقت روسیه چه حیله ها و نیرنگ هائی برای روس سازی و پیشبرد سیاست های استعماری خود در این مناطق به پیش نبرده اند، وقوع مهاجرت های اجباری، ژنوساید زبانی – فرهنگی، جنگ های ائتنیکی، سیاست های آسیمیلاسیون و .. همگی و همگی در سیاست های خرد و کلان روسیه برای به سلطه کشیدن فرهنگی - زبانی این مناطق بکار بسته شده است.برای مثال پدید آرودن هویت "آزربایجانی" در آزربایجان شمالی و طرد هویت و وجود مفهومی به نام ترک دقیقاً یکی از همین برنامه های استعمار روسی بوده که متاسفانه امروزه به علت اشتباهات سیاسی سیستم سیاسی آزربایجان شمالی جزئی از تعریف رسمی دولت واقع شده در حالیکه اکثر قریب به اتفاق جامعه خودرا ترک و زبان مادریشان را ترکی می دانند ولی برتری مفهوم آزربایجانی به حدی رسیده که فراتر از هویت ائتنیکی و زبان ترکی فرد و جامعه نمود یافته است .بسیاری از مردم قرقیزستان فرهنگ و زبان روسی را برتر از فرهنگ قرقیزی می پندارند، این موضوع نه در سطح انسان های عادی کوچه و بازار بلکه در سطح بسیاری از نخبگان علمی، سیاسی، فرهنگی، هنری و... قرقیزستان نیز به وفور یافت می شود. برای مثال در قرقیزستان اگر از یک استاد زبان و ادبیات ترکی قرقیزی سوالی در رابطه با کلمات ترکی "گون آیدین، یاخشی گونله ر، یاخشی گئجه له ر، یاخشی آخشاملار و.." بپرسید این استاد قرقیزی در نهایت خونسردی از عدم وجود چنین کلمات در فرهنگ قرقیزی سخن می گوید و این کلمات ترکی را بیگانه می خواند در حالیکه اگر امروز در خیابان ها و کوچه های بیشکک قدم بزنید انسان ها به راحتی کلمات روسی مترادف نظیر “dobraya utra - dobrıy den - dobrıy veçır - zdrastviti  - spakoynoy noçi - priviet” را برای بیان کلمات ترکی گفته شده بکار می برند در حالیکه تمامی کلمات روسی بکار برده شده در زبان ترکی قرقیزی موجود هست و نیازی به زبان شناس بودن هم نیست ولی ذهن انسانها هنوز در اسارت فرهنگ غالب روسی می باشد. امروزه زبان ترکی قرقیزی به حدی مورد هجمه زبان روسی واقع گردیده که زبان ترکی قرقیزی چه از نظر قواعد، ساختار، گرامر، بافت جملات و ... دارای بیماری های متعددی زبانی گشته و گوئی زبانی به نام ترکی قرقیزی وجود نداشته و زبان جدیدی زاده شده است، همین موضوع در ملت ترک ساکن ایران نیز به خوبی قابل مشاهده می باشد که به علت عدم رسمیت زبان و هویت ترکی در ایران بسیاری از انسانها ندانسته قدرت زبان ترکی را از بعد شهر ، ادبیات، هنر و ... پائین تر از زبان غالب فارسی می دانند در حالیکه واقعیت بسیار متفاوت تر از این می باشد. در کنار این موضاعات کیفیت زبان ترکی قرقیزی بکاربرده شده توسط متکلمین نیز در حدی میباشد که از هر دو جمله یکی به زبان روسی ادا می گردد. در چنین وضعیتی و بافت ائتنیکی متعدد قرقیزستان بدون تردید بسیاری از انسانها مابین زبان قرقیزی و روسی میل بیشتری به زبان غالب روسی نشان می دهند. غالبیت زبان روسی به علت بسیاری از مسائل سیاسی و تاریخی نه زبانی شاید به توجه به بیشینه منطقه قابل درک باشد ولی نباید فراموش کرد که زبان ترکی قرقیزی در تقابل با زبان روسی دارای هیچ یک از موقعیت های مذکور نبوده است. به علت گسترش تکنولوژی، علم و ... وجود کلمات مشترک زبانی در تمامی زبانهای دنیا امروزه قابل درک می باشد ولی عدم تطابق سازی نیازیهای زبانی با گسترش علم و تکنولوژی در یک دولت بدون تردید نشان از همان عدم وجود آداب و رسوم دولت مداری قدرتمند می باشد. زبان ترکی قرقیزی یکی از زیرگروه های زبانی "ترکی" می باشد و بدون تردید این زبان نیز دارای تمامی قابلیت های زبان ترکی هست. موقعیت زبان قرقیزی در قرقیزستان و عدم رهائی از استعمار زبان و فرهنگ روسی بدون تردید نکات تاریکی در استقلال فکری قرقیزستان محسوب می شود. 

با اشارت بالا اکنون می توان سوالی بدین مضمون پرسید که اهمیت زبان به چیست؟

زبان یکی از مهمترین اشتراکات اجتماعی تک تک انسانها و مهمترین عامل در روند ملت شوندگی جوامع می باشد. انسانهای یک جامعه با زبان مشترک، هویت ائتنیکی مشترک و .... هست که تعلق خاطری را نسبت به موضوع یک ملت بودن می توانند بدست آورند، در دیگر سو برای به استعمار کشیدن یک ملت نیز زبان مهمترین عامل می باشد. انسانهای منتصب به یک جامعه با ابزار مشترک زبان می توانند همدیگر را درک کرده و پیوندهای مشترکی را معنا دهند. زبان در عین اینکه یک ابزار ارتباطی می باشد ولی به مفهوم و تعریف ابزار ارتباطی خلاصه نشده و به تمام معنا زبان هویت هر انسانی را منعکس می کرده و دربر می گیرد. اصوات زبان تشکیل حروف و حروف کلمات را می سازند و کلمات در جمله سازی بکار می روند. کلمات پنجره ای از دنیای تاریک به روشنائی اند، وسعت هر زبانی به وسعت تعداد کلمات نهفته در آن وابسته می باشد، انسانی که خزینه کلمات زیادی دارد او می تواند برای بیان خود و دنیای خویش از کلمات دربرگیرنده مفاهیم متعددی بهره گیرد. زبان مادری تشکیل دهنده نوع نگرش هر انسان نسبت به دنیا می باشد، همانطور که روس ها با زبان روسی به دنیا نگریسته و فلسفه، ادبیات، هنر و .. روسی را پدید آورده اند، در دیگر سو روس ها توسط زبان روسی این مفاهیم را به ملتهای تحت سلطه منتقل کرده اند. زبان ترکی نیز پنجره مردم ترک برای نگرش و پدیدی اوردن هر یک از آثار هنری، ادبی، فلسفی، علمی و ... می باشد. زبان ترکی به عنوان زبان مادری خلق ترک هم جزئی از فرهنگ ملی و هم منتقل کننده این فرهنگ به دیگر نسل ها می باشد.     

ترکان ساکن ایران بهترین نمونه اسارت زبانی اند، صدها سال می باشد که زبان ترکی، هویت ائتنیکی ترک، تاریخ ترک، ادبیات ترک، هنر ترک و ...مورد هجمه شدید سیاست های آسیمیلاسیون زبانی و ژنوساید فرهنگی واقع شده است به طوریکه اکنون نیز بسیاری از اعضای انسانهای منتصب به جامعه غالب سخن از عدم وجود چنین مفاهیمی در جامعه ترک دارند، سیاست های مذکور نیز بدون تردید نقش عمده موفقیت آمیزی در جامعه ترک داشته اند و امروزه به بهترین شکل ممکن در عدم وجود ادبیات ترکی، هنر ترکی و .. در جامعه نمایان گشته است، بسیاری از انسانهای ترک در ایران به علت عدم جایگری زبان ترکی در سیستم آموزشی علارغم داشتن تحصیلات عالی به زبان بیگانه غالب فارسی دارای سواد خواندن و نوشتن به زبان مادری ترکی نمی باشند و این یعنی موفقیت سیاست های آسیمیلاسیون، ژنوساید زبانی و فرهنگی و ... 

بدون وجود زبان مادری ترکی نمی توان روشنفکران، آکادمیسین ها، هنرمندان، قلم زنان، سیاست مداران و... را برخواسته از جامعه ترک را ببار رساند، زبان مهمترین عامل پیوند مابین این طیف و جامعه می باشد. برای مثال سیستم آموزشی و تصحیلی قزاقستان که نیمه روسی می باشد دقیقاً علارغم داشتن انسانهائی با هویت ائتنیکی ترک از نظر فرهنگی، ذهنی، ادبی، هنری و ... انسانهائی با دنیای روسی را تحویل جامعه داده و می دهد، مثال ترکان ساکن ایران نیز که زبان ترکی از هیچ جایگاهی در سیتم آموزشی و تحصیلی ایران برخوردار نمی باشد و انسانها ملزم به یادگیری زبان بیگانه و اجباری فارسی اند نیز بهترین نمونه از تاثیر زبان مادری در سیستم آموزشی می باشد. ترکان ساکن ایران در حوزه ادبیات انسانهائی را تربیت کرده اند که سخن بسیاری در حوضه زبان و ادبیات فارسی داشته اند ولی تمام به اکثریت این گروه علارغم داشتن هویت ترک و زبان مادری ترکی عاجز از نوشتن نام خویش به زبان ترکی بوده اند. 

امروزه در دنیای مدرن اهمیت زبان مادری و جایگاهش در روند ملت شوندگی بر کسی پوشیده نیست، بسیاری از زبانهای امروزی به واسطه جایگیری در بین ملل دنیا به عنوان زبان رابط توانسته اند مرزهای بسیاری را فتح کنند و در دیگر سو بسیاری از زبانها به مانند زبان ترکی در ایران هنوز در پی تثبیت وجود خود می باشند که آیا زبان ترکی، ملت ترک و ... در ایران وجود دارد یا نه؟ آیا جامعه ترک ملت هست یا نه قوم؟ و مفاهیم مشابه اینچنینی. در دنیا در حالیکه اگر به موضوع زبانها از پازل بزرگ جهانی بنگریم می بینیم که زبانها خود یکی از مهمترین عامل رقابت های بین ملل دنیا می باشند، این زبانها می باشند که بواسطه آنها فرهنگها، تاریخ ها، آداب و رسوم، ادبیات، هنر و .. به مردمان متکلم به یک زبان مشخص و دیگر ملل دنیا عرضه می گردد. بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا از درآمدهای خود صرف بازگشائی کلاسهای درس، جایگیری زبان مذکور در مباحث علمی و تکنولوژیکی و ... سعی در عرضه فرهنگ خویش به دیگر ملل دنیا را دارند. بسیاری از زبان ها در درون کشورها به مانند موقعیت زبان فارسی در ایران به عنوان سلاحی برای کشتار زبانهای مغلوب به مانند ترکی، عربی، بلوچی و ... بکار برده می شود ، سیاست های خرد و کلان دولت ایران برای به استعمار و استثمار کشیدن ملل محکوم تماماً از روی زبان فارسی و سیستم آموزشی و تحصیلی به پیش برده می شود.   

مقاله مذکور در آگوست سال 1999 به رشته تحریر درآمده و توسط وبلاگ تورکولوژی اورمیه به سبب سیر مرحله ملت شوندگی مابین جامعه ترک ترجمه گردیده است.    

نقش زبان در پروسه ملت شوندگی با مثال قرقیزستان – بخش اول

نقش زبان در پروسه ملت شوندگی با مثال قرقیزستان - بخش اول

اومود اورمولو- قرقیزستان یکی از دولت های ترک تشکیل شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به سال 1900 می باشد که این دولت نوپای ترک امروزه در موضوعات سیاسی، اقتصاد، اجتماع، فرهنگ و ... با مشکلات عدیده ای مواجه می باشد. 

قرقیزستان بیش از 100 سال در احاطه شوروی بوده و حکمرانان وقت شوروی نزدیک به 1 قرن بر این جغرافیا حکمرانی داشته اند. اساساً در این جغرافیا از قبل نیز رسم و رسوم دولت مداری قدرتمندی وجود نداشته و طی 100 سال حکمرانی شوروی نیز به دلایل متعددی رسوم دولت مداری قدرتمند شکل نگرفته است که مهمترین علت این موضوع در عدم وجود و شکل گیری تفکر و آداب دولت مداری و به وجود آوردن زیرساخت های یکپارچگی جامعه حول اشتراکات اجتماعی بیان می گردد. به علت عدم وجود اشتراکات در جامعه طبیعتاً ایده آل های جامعه نیز ظهور نکرده اند. مردم قرقیزستان که زندگی طولانی به صورت مهاجر و کوچ وار داشته اند پروسه ملت شوندگی در قیاس با  روند مذکور در دنیای مدرن حرکت بسیار کندی را به نمایش گذاشته است. طبیعتاً این روند در سیر دولت مداری اکنون در مشکلات ایجاد شده نیز تاثیرات بسزائی را ببار آورده است. در حالیکه قرقیزستان با جمعیت نزدیک به 5 میلیون نفر با پتانسیل و امکانات موجود هنوز هم به علت عدم وجود رسوم دولت مداری با انبوهی از مشکلات مواجه می باشد، به نظر این جانب علت اصلی اکثر مشکلات قرقزستان نه عدم وجود منابع اقتصادی و ... بلکه عدم وجود اراده سیاسی و ایده آل های جامعه شکل گرفته است که این خود می تواند موضوع مقاله ای دیگر باشد.            

تمامی این مسائل بازگوی شده واقعه ای می باشند که نیاز به تحقیق و زمان گذاشتن دارند. فقط علارغم وجود این مشکلات قرقیزستان دارای مشکلی بزرگ برای فرداها نیز می باشد که در صورت عدم درک و حل این مشکل قرقیزستان در سالهای پیش رو با مشکلات بسیار بزرگتری مواجه خواهد شد. "مهمترین مسئله قرقیزستان زبان می باشد". قرقیزستان پس از اعلان استقلالش در قانون اساسی زبان رسمی دولت را قرقیزی اعلام کرده است ولی به علت سیاست های شوروی در مورد ترویج زبان روسی در جغرافیای تحت حکمرانیش امروزه دربسیاری از ادارات، روزنامه ها، ارگانهای دولتی و غیردولتی، خانواده ها و حتی پارلمان قرقیزستان به زبان روسی صحبت می کنند. دقیقاً به مانند وضعیت ترکان ساکن ایران که متاسفانه در بسیاری از خانواده های ترک با کودکان خود به زبان دیگری همچون فارسی صحبت می کنند که نشان از موفقیت سیاست های آسیمیلاسیون زبانی – فرهنگی در جامعه ترک ساکن ایران می باشد. در قرقیزستان تعداد انسانهائی که از سخن گفتن به یک زبان بیگانه احساس خوبی نداشته باشند احتمالاً کم هست که وضعیت بدین منوال می باشد. البته درک سخن گفتن به زبان بیگانه روسی برای قرقیزها همانند فارسی گوئی ترکان ساکن ایران به علت زیرسلطه بودنشان تحت اتحادیه جماهیر شوروی و سیاست های زبانی وقت قابل درک می باشد. طبیعتاً انسانهائی که با زبان روسی رشد یافته اند نمی توانند درکی از زبان مادری خود ترکی قرقیزی داشته باشند چون دنیائی که در آن رشد یافته اند مملو از مفاهیم و ایدئولوژی های روسی بوده است، بسیاری از آنان ناخواسته قربانیان سیستم آسیمیلاسیون زبان و فرهنگ روسی می باشند. دولتمردان اتحاد جماهیر شوروی سیاست های کلانی را برای روس سازی و ترویج زبان و فرهنگ روسی مابین ملل تحت حکمرانی خود به پیش برده اند به طوریکه علارغم فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اکنون نیز نتایج این سیاست های آسیمیلاسیون را به خوبی می توان مشاهده نمود. انسانها خواسته یا ناخواسته ' زبان مادری ' خود را در برابر زبان روسی مغلوب دیده و از نظر روانی دچار ترس از افاده و بیان خود به زبان مادری گشته اند، به نظر بسیاری از آنان زبان ترکی قرقیزی در تقابل با زبان روسی نمی تواند چیزی برای ارائه داشته باشد، پروسه مذکور در ترکان ساکن ایران نیز به وفور قابل مشاهده می باشد، این امر نیز در کنار پروسه های آسیمیلاسیون سیستماتیک زبانی – فرهنگی زبان مغلوب را گرچه از بعد زبانی قابل قیاس با زبان غالب نباشد در موقعیت بی اهمیت تری قرار می دهد.     

اگر مسئله تنها به این حد نیز باشد شاید بتوان با تبیین سیاست هائی توسط دولت قرقیزستان طی برنامه های میان مدت – بلند مدت مسئله را به نوعی حل نمود ولی مشکل به اینجا ختم نمی شود. طی ماه های گذشته پارلمان قرقیزستان با تصویب قانونی زبان روسی را به عنوان زبان دوم دولت پذیرفت، البته شاید تصور شود که این قانون به طور رسمی زبان روسی را به عنوان زبان دوم دولت قرقیزستان پذیرفته ولی در حقیقت زبان روسی زبان رسمی اول دولت قرقیزستان می باشد چون تمامی مکاتبات اداری دولت به زبان روسی صورت می گیرد، در عین حال در موسسات علمی و آموزشی نیز دقیقاً زبان روسی زبان اول پرکاربرد می باشد. زبان ترکی قرقیزی تنها در دوره های متوسط سیستم آموزشی و تحصیلی قرقیزستان بکاربرده می شود که آمار و ارقام های موجود نیز نشان از بی کیفیت بودن آموزش زبان ترکی قرقیزی می باشد. در موضوع نشریات و روزنامه ها نیز اکثر قریب به اتفاق نشریات قرقیزی به زبان روسی منتشر می گردند و علاوه بر نشریات در مدیاهای صوتی و تصویری به مانند رادیو و تلویزیون نیز وضعیت به همین منوال می باشد.         

در حالی که دولت قرقیزستان، مدیا، نشریات، روزنامه ها، سیستم آموزشی و تحصیلی ، مردم کوچه و بازار و ..بدین حد از زبان روسی بهره می برند به طوریکه به صورت غیررسمی می توان زبان اول رسمی قرقیزستان را زبان روسی برشمرد بدون تردید نقش استمعار زبان - فرهنگ روسی در ایجاد این تفکر قابل اغماض نیست، تداوم این امر نیز ضربه جبران ناپذیری را به بافت جامعه قرقیز خواهد زد. در حالیکه قرقیزستان به طور رسمی از الفبای سرلیک (کرل) بهره می برد تداوم کاربرد این الفبا بدون تردید سبب تحکم پیوند های زبانی – فرهنگی روسی در قرقیزستان برای فرهنگ زدائی خواهد گشت. فرهنگ روسی تماماً از طریق الفبا و زبان به مردم قرقیزستان صادر می شود بدون اینکه خود بدانند آنان تنها مصرف کننده گان زبان، فرهنگ، ایدئولوژی، سیاست و .. روسی هستند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جمهوری های ترک استقلال یافته به مانند آزربایجان شمالی، ازبکستان، ترکمنستان و ... با طرد الفبای روسی الفبای لاتین مخصوص زبان ترکی را برگزیده و خود را از اسارت فرهنگی - زبانی روسیه رها ساختند، بدون تردید زیرکی سیاست مداران این جمهوریهای ترک قابل ستودنی می باشد. این موضوع در قرقیزستان و قزاقستان متاسفانه اتفاق نیافتاده و هنوز هم ترکان قرقیز و قزاق از الفبای سرلیک روسی برای بیان زبان ترکی بهره می برند. استفاده از زبان و الفبای مشترک سبب نزدیکی و تداوم اسارت ذهنی ترکان قرقیز و قزاق به روسیه گردیده و می گردد. با توجه به بافت دمگرافی قزاقستان مشکلات ناشی از این بافت و حل این مسائل تنها از طریق ایجاد اشتراکات در روند ملت شوندگی قابل حل می باشد. برای مثال در قزاقستان زبان ترکی قزاقی نسبت به قرقیزستان در وضعیت مطلوبی قرار دارد و سیاست هائی برای تداوم بسط زبان ترکی قزاقی در نظر گرفته شده است. ولی درک موقعیت قرقیزستان بسیار سخت می باشد، بافت دمگرافیک بیشکک پایتخت قرقیزستان که تا سده های پیش اکثراً از روس ها تشکیل می شد ولی اکنون وجود 3.000 روسیه ای در آن تثبیت شده تداوم سیاست های عدم رهائی از اسارت زبان روسی مشاهده می شود زیاد با مسائل خرد قابل پاسخ دهی نمی باشد.              

سبب و علت این همه توجه و نزدیکی ترکان قرقیزستان با فرهنگ و زبان روسی در چیست؟

به این نوع سوال ها می توان پاسخ های متعددی داد فقط در وهله ی اول باید مسائلی که نمی توان به آنها پاسخ داد مشخص کرد. در حالیکه قرقیزستان تنها چند سال از اعلان استقالش می گذرد بدون تردید نباید سیاست های روس سازی و آسیمیلاسیون اتحاد جماهیر شوروی را فراموش کرده و آثار این سیاست های مخرب را در ذهن مردم قرقیزستان نادیده گرفت. اگر پاسخ شما این می باشد که مطمئناً طی پروسه ای این روس شنودگی و سیاست های زبانی روس به فراموشی سپرده خواهد شد باید به جای کلمه مطمئناً از کلمه انشاالله بهره جست چون آزربایجان شمالی، ازبکستان، ترکمنستان و... نیز در رابطه با همین سیاست های روس سازی واقع گردیده اند ولی چرا این دولت ها راه قرقیزستان را در پیش نگرفتند؟  ترکان Ahısha که از قفقاز به مناطق مختلف آسیای میانه تبعید گشته اند چرا علارغم عدم وجود سیستم آموزشی و تحصیلی و امکانات مادی و ... رغبت فراوانی به یادگیری زبان ترکی و بهره برداری از الفبای مشترک لاتین ترکی دارند در حالیکه این روند مابین قرقیزستان مشاهده نمی شود. چرا چچن ها سعی در رهائی از اسارت فرهنگ و زبان روسی دارند؟ چرا ترکان ساکن ایران طی پروسه ملت شوندگی سعی در درک و نشر اهمیت روز افزون زبان و فرهنگی ترکی به جای فرهنگ و زبان غالب فارسی دارند؟ با توجه به تمامی این مسائل انسان به اندیشیدن علل عدم رغبت به زبان ترکی و فرهنگ ترکی در قرقیزستان وادار می شود.      

در کنار عوامل یاد شده در سطور بالا علل مختلفی در سه زیر شاخه اصلی اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز در پیدایش این مشکل در قرقیزستان تاثیرات فراوانی داشته است.

قرقیزستان از نظر بافت دمگرافی از ائتنیک های بسیار متعددی تشکیل شده است حتی در اکثر کوچه های قرقیزستان شعار به نام "قرقیزستان خانه تمامی ما" نقش بسته است که نشان از اندیشه های مبتنی بر وضعیت اجتماعی قرقیزستان می باشد. بر اساس آمارهای غیررسمی در قرقیزستان حدود 100 گروه ائتنیکی متفاوت ساکن اند ولی تعدد ائتینیکی این 100 گروه حدود 5 میلیون نفر بیان می گردد. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز ارقام گروههای ائتنیکی بسیار بیشتر از قرقیزستان می باشد ولی به علت توسعه دمکراسی، حقوق شهروندی، زیرساخت های اقتصادی و ... بافت های ائتنیکی در زیرساخت های تعریف اجتماعی جغرافیای مذکور جایگاه خویش را یافته اند و مشکلی از لحاظ تعدد بافت ائتنیکی شامل حال کشور توسعه یافته با استانداردهای مشخص دمکراسی نمی گردد. برای مثال در خود آمریکا نیز به علت بافت مهاجر وضعیت گروههای ائتنیکی بسیار متعدد و در همتنیده تر از قزاقستان می باشد ولی همانطور که در بالا نیز ذکر شد وجود استانداردهای مشخص دمکراتیک به صورت تمام از حقوق ائتنیک ها، گروههای زبانی، گروه های دینی و... مدافعه نموده و مشکلی از منظر بافت ائتنیکی متوجه آمریکا نمی گردد. در آمریکا گروههای ائتنیکی متعدد و مختلف حول منافع مشترک گرد هم آمده و در زیر مفهوم شهروندی خود را تعریف نموده اند، بدین صورت حرکت های اجتماعی مختلف نیز دارای منافع متعدد مشترک برای تمامی ائتنیک ها فارغ از زبان، هویت ائتنیکی، اعتقادات و باورها و ...می باشد. در مثال آمریکا گروههای ائتنیکی و ... در صورتیکه حرکتی منفرد را آغاز کنند به علل مختلف ضررهائی را متوجه می شوند. وجود این زیرساخت هاست که به "ملت آمریکا" معنا می بخشد.

پایان بخش اول - ادامه دارد